Finlandiya hayalları

Finlandiyada hayallar erkeklar ortasındaǵı „joqarı dárejedegi teńlik“ hám „dástúriy kishi piyillik“ ke iye. 1906-jılda Finlandiya hayalları Evropada saylaw huqıqına iye bolǵan birinshi hayallar boldı.Finlandiyada Finlandiya jámiyetinde, akademiklerde, biznes tarawında hám Finlandiya húkimetinde tanıqlı lawazımlardı iyelegen kóplep hayallar bar. Finlandiya siyasatındaǵı qúdiretli hayallarǵa mısal sıpatındaǵı mámlekettiń birinshi hayal prezidenti bolǵan Tarya Halonendi keltiriw múmkin (ol prezident bolǵanǵa shekem Finlandiya sırtqı isler wáziri bolǵan). Finlandiyalıqlardıń ayırımları Finlandiya Evangeliya Lyuteran shirkewiniń aǵzaları bolǵan dinde (Finlandiyadaǵı basqa tiykarǵı xristian dini — Shıǵıs pravoslav shirkewi), hayallardı ruwxanıy sıpatında saylawı múmkin.Finanslıq kózqarastan, Finlandiya hayalları „ádette finanslıq tárepten ǵárezsiz“ dep táriyiplengen.

Jaylasıwı

Finlandiya shıǵısta Rossiya,qublada Estoniya, batısta Bosniya hám Shvetsiya,arqa-batısta Norvegiya menen shegaralas.Aymaqtıń tórtten bir bólegi Arktika dóńgeleginiń  arqasında jaylasqan.

Hayallardıń saylaw huqıqı

1907-jılda Finlandiyada bolıp ótken parlament saylawlarında dúnyadaǵı birinshi hayal deputat bolǵan jámi 19 hayal deputattan 13 danası saylaǵan.

1809-jılda Finlandiyaǵa aynalǵan aymaq 600 jıldan artıq waqıt dawamında Shvetsiya Patshalıǵınıń ajıralmaytuǵın provinsiyaları toparı bolǵan, bul Finlandiyada da hayallarǵa Shvetsiya Azatlıq dáwirinde (1718-1772) saylaw huqıqı berilgeninde dawıs beriw huqıqı berilgenligin ańlatadı.

Zamanagóy Finlandiyanıń aldınǵı mámleketi, Finlandiya Ullı Gertsokligi 1809-jıldan 1917-jılǵa shekem Rossiya imperiyasınıń bir bólegi bolǵan hám joqarı dárejedegi avtonomiyaǵa iye edi. 1863-jılda salıq tólewshi hayallarǵa awılda munitsipal saylaw huqıqı berildi, 1872-jılda bolsa tap sonday reforma qalalarǵa da berildi.

1906-jılǵa Parlament nızamı Finlandiyanıń bir palatalı parlamentin quradı hám hayallar da, er adamlar da saylaw hám saylanıw huqıqına iye edi. Solay etip, Finlandiya hayalları dúnyada birinshi bolıp saylaw hám deputatlıqqa saylanıw huqıqına iye boldı. Kelesi jılǵı saylawlarda dúnyada birinshi bolǵan 19 hayal deputatlıqqa saylandı hám sonnan berli hayallar mámleket siyasatında oraylıq rol oynawda dawam etti. Jumısshılar háreketiniń tiykarǵı ǵayratkeri Mina Sillanpa 1926-jılda birinshi hayal ministr boldı.

Finlandiyanıń birinshi hayal prezidenti Tarya Xalonen 2000-jılda hám 2006-jılda ekinshi múddetke saylaǵan. 2011-jılǵı parlament saylawlarınan berli hayallar wákilligi 42,5 protsentti quraydı. 2003-jılda Anneli Jaatteenmaki Finlandiyanıń birinshi hayal Bas ministri boldı hám 2007 -jılda Matti Vanhanenniń ekinshi kabineti tariyxqa kirdi, sebebi Finlandiya kabinetinde birinshi ret hayallar er adamlardan kóp edi (12 hám 8).

Hayallar huqıqları háreketi

1970-jılda qısqa,biraqkúshli hayallar háreketi boldı. Sol waqıtta nekede zorlaw jınayat esaplanbaǵan hám shańaraqtaǵı zorlıqshılıq jábirleniwshilerdiń barıw ushın jerlerı kem edi. Feministler, sonıń menen birge, jámiyetshilikke ashıq bolatuǵın kúndizgi kútim sisteması hám tek ǵana pullıq tuwıw demalısları, bálkim ákelik demalısları huqıqı ushın da gúresdi. Búgingi kúnde Finlandiyada 263 kúnlik áke- ana demalısı bar. Jumısta hayallardı kemsitiw nızamǵa qarsı esaplanadı. Háreketke járdem beriw ushın eki feministlik gruppa jaratılǵan : Marksist-Feministler (Marxist-FeministernaMarxist-Feministerna).) hám Qızıl hayallar (Rödkäringarna, Puna-akat). Finlandiyadaǵı feministler Shvetsiya hám Shvetsariya sıyaqlı basqa Evropa mámleketlerinen yoshlangan. 1970-jıllarda Finlandiya hayalları ushın basqa zárúrli gruppalarǵa Unionı hám Feministler (Feministit-) kiredi. Feministerna).