Kontentke ótiw

Futzal

Wikipedia — erkin enciklopediya
Futzal
2018-jılǵı Jazǵı Jaslar Olimpiadasında Argentina hám Mısır arasındaǵı xalıqaralıq futzal matchı
Eń joqarı basqarıwshı organ FIFA
Birinshi oynalǵan 1930, Montevideo, Urugvay
Ózgeshelikleri
Baylanıs Awa
Komanda aǵzaları Hár tárepten 5 oyınshı
Aralas jınıslı Yaq, bólek jarıslar
Túri Komandalıq sport, top oyını
Qurallar Futzal tobı, Futzal ayaq kiyimi, Baltır qorǵawıshları, Forma
Ótkeriletuǵın orın Futzal maydanı
Tarqalıwı
Mámleket yamasa aymaq Dúnya júzi boyınsha
Olimpiada Yaq (2018-jıldan baslap tek Jaslar Olimpiadasında)
Paralimpiada Yaq

Futzal — basketbol maydanı sıyaqlı qattı maydanda, futbol maydanınan kishirek hám tiykarınan jabıq orında oynalatuǵın futboldıń bir túri. Onıń bes adamlıq futbol hám jabıq futbolǵa uqsaslıqları bar.[1]

Futzal eki komanda arasında oynaladı, hár komandada bes oyınshıdan boladı, olardıń biri dárwazaman. Sheksiz almastırıwlarǵa ruqsat etiledi. Jabıq futboldıń basqa túrlerinen ayırmashılıǵı, ol sızıqlar menen belgilengen qattı maydanda oynaladı; diywallar yamasa taxtalar qollanılmaydı. Ol associaciyalıq futbolǵa qaraǵanda kishkenerek, qattıraq hám az sekiretuǵın top penen oynaladı.[2]

Oyın maydanı, top hám qaǵıydalar kishi keńisliklerde toptı basqarıw hám pas beriwge qolaylı.[3][4] Bul oyın sonday-aq improvizaciya, kreativlik hám texnikanı baslı orınǵa qoyadı.[5]

Atı

Futzal sózi portugal tilindegi «futebol de salão» hám ispan tilindegi «fútbol sala» yamasa «fútbol de salón» sózlerinen kelip shıqqan, bulardıń barlıǵı «jabıq orın futbolı» (sózbe-sóz 'zal futbolı') dep awdarıladı.[6] 1980-jıllarda FIFA hám FIFUSA (házirgi Jáhán Futzal Associaciyası)[7] arasında «futbol» sózin qollanıw boyınsha júz bergen kelispewshilik sebepli, FIFUSA 1985-jılı Ispaniyanıń Madrid qalasında ótkerilgen Jáhán Chempionatında «fut-sal» terminin qollana basladı, biraq FIFA da tórt jıldan soń óziniń xalıqaralıq turniri ushın usı termindi qabıl etti. Sonnan berli futzal rásmiy hám xalıqaralıq maqullanǵan atamaǵa aylandı.[8]

Tariyxı

Futzal 1930-jılı Urugvaydıń Montevideo qalasında isleytuǵın argentinalı muǵallim Xuan Karlos Seriani Graver YMCA ushın jabıq orın futbolınıń bir túrin jaratqanda baslandı.[9]

Dáslep basketbol maydanları ushın islep shıǵılǵan,[10] bul sport túri ushın qaǵıydalar kitabı 1933-jıldıń sentyabr ayında járiyalandı. Associaciyalıq futbol elde álleqashan úlken keńnen tarqalǵan edi, al Urugvay 1930-jılǵı FIFA Jáhán Kubogın hám 1924 hám 1928-jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınlarında altın medallardı jeńip alǵannan keyin, bul sport túri jáne de kóbirek qızıǵıwshılardı tarttı. Serianidiń maqseti futbolǵa uqsas, biraq jabıq orında da, ashıq hawada da oynawǵa bolatuǵın komandalıq oyın jaratıw edi.

This picture is showing an indoor competition in Guatemala City.
Ishki futzaldan jarıs

Qaǵıydalar kitabın jazıw barısında, Seriani associaciyalıq futboldıń principlerin — onda toptı qol hám qollardan basqa deneniń barlıq bólimleri menen tiyiwge boladı — basqa sport túrleriniń qaǵıydaları menen birgelikte qollandı: basketboldan oyınshılar sanı (hár komandada bes oyınshı) hám oyın dawamlılıǵı (40 aktiv minut); suw polosınan dárwazaman qaǵıydaları; xokkeyden almastırıw qaǵıydaları; hám komandalıq gandboldan maydan hám dárwaza ólshemleri alındı.

YMCA bul oyındı Qubla Amerika boylap tez arada tarqattı. Ol hámme tárepinen, hár jerde hám hár qanday hawa rayı jaǵdayında ańsat oynaldı, basqa sport túrleriniń oyınshılarına jıl dawamında formada qalıwǵa járdem berdi. Usı sebepler braziliyalı Joao Lotufonı bul oyındı óz eline alıp keliwge hám onı dene tárbiyasınıń talaplarına beyimlestiriwge isendirdi.

1956-jılı Braziliyanıń San-Paulu qalasındaǵı YMCA-da Xabib Mafuz hám Luis Gonzaga de Oliveyra Fernandes tárepinen úlkenlerdiń jarısıwına múmkinshilik beriw ushın qaǵıydalar ózgertildi. Sonday-aq, usı YMCA sol jılı «Braziliya jabıq orın futbol qaǵıydaları» kitabın baspadan shıǵardı, ol basqa Qubla Amerika elleri tárepinen de qabıl etildi.

1965-jılı Qubla Amerika Futzal Konfederaciyası dúzildi, oǵan Urugvay, Braziliya, Paragvay, Peru hám Argentina kirdi.[11] Kóp ótpey, turnir shólkemlestirildi. Bul Qubla Amerika ǵalaba xabar qurallarınıń qızıǵıwshılıǵın oyattı, olar futzaldı úziliksiz járiyalay basladı. 1960-jılları braziliyalı jurnalist Xose Antonio Inglez oyınnıń keń tarqalıwına úles qostı hám ol «futzal» terminin oylap tapqan bolıwı múmkin, biraq bul termin 1980-jıllarǵa shekem keń qollanılmadı.

Tariyxtaǵı eń kóp tamashagóy qatnasqan futzal matchı 2014-jıl 7-sentyabrde Braziliyanıń Brazilia qalasındaǵı Mane Garrincha stadionında bolıp ótti, onda 56,483 tamashagóy Braziliya menen Argentina arasındaǵı doslıq matchın kórdi.[12]

Házirgi waqıtta futzal pútkil dúnya júzi boyınsha keń tarqalǵan sport túrine aylandı, bir derektiń maǵlıwmatı boyınsha, dúnya júzi boyınsha 12 million oyınshı bar.[13] Onıń ańsat qurılıwı, joqarı qoljetimliligi hám tómenirek fizikalıq talapları sebepli, futzal futbol oyınshıların rawajlandırıwdı maqset etken trenerler ushın áhmiyetli resursqa aylandı.[14]

Basqarıwshı organlar

Futzaldıń eki eń áhmiyetli basqarıwshı organları — Dúnya júzilik Futzal Associaciyası (AMF) hám Xalıqaralıq Futbol Federaciyaları Associaciyası (FIFA). AMF dáslepki basqarıwshı organ bolǵan FIFUSA nıń ornın basıwshı shólkem bolıp esaplanadı. FIFA keyinirek futzalǵa qızıǵıwshılıq bildirdi, biraq FIFA menen AMF arasındaǵı basqarıwdı birlestiriw boyınsha sóylesiwler sátsiz boldı. FIFA óz aldına bólek jarıslar shólkemlestiredi.

Xalıqaralıq Futzal Alyansı (IFA) pútkil dúnya júzi boyınsha joqarı sapalı futzal turnirlerin usınıw ushın dúzilgen eller birlespesi bolıp tabıladı. Ol ózin FIFA menen básekilesiwshi emes, al oǵan qosımsha shólkem sıpatında kóredi. Onıń aǵzalıǵı Arqa hám Qubla Amerika, Evropa, Afrika, Aziya hám Okeaniya ellerin qamtıydı. IFA qollawında bir neshe turnirler shólkemlestirilgen, sonıń ishinde 2019-jılı erkekler arasında hám 2017-jılı hayal-qızlar arasında ótkerilgen Dúnya Kubogı bar.[15]

Aymaq AMF-ke baylanıslı FIFA-ǵa baylanıslı
Dúnya júzi Dúnya júzilik Futzal Associaciyası (AMF) Xalıqaralıq Futbol Federaciyaları Associaciyası (FIFA)
Aziya Aziya Futzal Konfederaciyası (CAFS) Aziya Futbol Konfederaciyası (AFC)
Afrika Afrika Futzal Konfederaciyası (CAFUSA) Afrika Futbol Konfederaciyası (CAF)
Arqa Amerika, Oraylıq Amerika hám Karib basseyni Arqa, Oraylıq Amerika hám Karib Futzal Konfederaciyası (CONCACFUTSAL) Arqa, Oraylıq Amerika hám Karib Futbol Associaciyaları Konfederaciyası (CONCACAF)
Qubla Amerika Qubla Amerika Futzal Konfederaciyası (CPFS/PANAFUTSAL) Qubla Amerika Futbol Konfederaciyası (CONMEBOL)
Okeaniya Okeaniya Futzal Konfederaciyası (CFSO) Okeaniya Futbol Konfederaciyası (OFC)
Evropa Evropa Futzal Federaciyası (FEF) Evropa Futbol Associaciyaları Birlespesi (UEFA)

Qaǵıydalar

Eki basqarıwshı organ (AMF hám FIFA) ózleriniń tiyisli futzal versiyalarınıń rásmiy qaǵıydaların saqlaw hám tártipke salıw ushın juwapker. Bul bólim sporttıń FIFA versiyasın qamtıydı.

FIFA óziniń futzal qaǵıydaların «Futzal oyını nızamları» sıpatında járiyalaydı, onda 17 «nızamnıń» hár biri tematikalıq baylanıslı jeke jobalar toplamı bolıp tabıladı. Nızamlar oyınnıń barlıq aspektlerin anıqlaydı, sonıń ishinde jergilikli jarıslar hám ligalar ushın ózgertiliwi múmkin bolǵanların da. Nızamlardıń kópshiligi associaciyalıq futbolda tabılatuǵınlarǵa uqsas yamasa birdey, yamasa olar joq bolǵan jaǵdayda associaciyalıq futbolǵa silteme beredi (mısalı, futzalda ofsayd buzıwshılıǵı joq ekenin kórsetetuǵın bólim). Qaǵıydalardıń ayırımları tóreshiler tárepinen subektiv túsindiriliwdi talap etedi.

Qaǵıydalar qısqasha mazmunı

Maydannıń uzınlıǵı
minimum 25 m × 16 m (82 fut × 52 fut), maksimum 42 m × 25 m (138 fut × 82 fut).[16]
Top
Ideal futzal topı 390–490 gramm awırlıqta bolıwı kerek.[17]
8–12 jas: 3-ólshem, sheńber uzınlıǵı 56–59 sm (22–23 dyuym), oyın basında salmaǵı 350–380 g (12–13 unciya) aralıǵında.[18]
13 jas hám joqarı: 4-ólshem, sheńber uzınlıǵı 62–64 sm (24–25 dyuym), oyın basında salmaǵı 400–440 g (14–16 unciya) aralıǵında.
2 m (6 fut 7 dyuym) biyiklikten túsirilgende, birinshi sekiriw 50 sm (20 dyuym) den tómen yamasa 65 sm (26 dyuym) den joqarı bolmawı kerek.
Waqıt
Hár bir óli top jaǵdayında waqıt toqtaytuǵın eki 20 minutlıq dáwir bar. Eki dáwir arasında 15 minutlıq úzilis bar. Hár bir komanda hár yarım oyında bir minut dawam etetuǵın bir taym-aut qollanıwı múmkin. Ayırım ligalar hám turnirler úziliksiz waqıt penen 25 minutlıq dáwirlerdi qollanadı.
Oyınshılar sanı
Maydanda hár bir komanda ushın bes oyınshı bar, olardıń biri sózsiz dárwazaman bolıwı kerek, hám hár bir matchta qollanılıwı múmkin bolǵan maksimum 9 almastırıwshı bar. Almastırıwlar sheksiz hám oyın barısında ámelge asırıladı.
Qaǵıyda buzıwlar
Qarsılas komandaǵa tikkeley erkin soqqı beriledi, eger oyınshı qarsılasın tebiw, sekiriw, iyteriw, urıw, shalıw, uslap turıw hám túpiriw sıyaqlı háreketlerdi islese, sonday-aq qasaqana toptı qol menen oynasa. Kóbinese basqa oyınshı menen fizikalıq baylanıssız bolǵan qaǵıyda buzıwlar ushın beriletuǵın nátiyjesiz erkin soqqılar jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar esabına kirmeydi. Barlıq tikkeley erkin soqqılar jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar esabına kiredi. Bir dáwirde altınshı jıynalǵan qaǵıyda buzıwdan baslap, keyingi barlıq qaǵıyda buzıwlar ekinshi penalti belgisinen (10 m belgisi) tikkeley soqqı menen jazalanadı.
Kartochkalar
Sportqa jarassız minez-qulıq, narazılıq bildiriw, oyındı qayta baslawda aralıqtı saqlamaw, oyındı qayta baslawdı artıqsha keshiktiriw, turaqlı qaǵıyda buzıwlar yamasa maydanǵa nadurıs kiriw/shıǵıw ushın eskertiw kartochkası kórsetiliwi múmkin. Oyınshı yamasa almastırıwshı awır qaǵıyda buzıwshılıq, zorlıq-zombılıq háreketleri, túpiriw, nızamsız túrde anıq gol urıw múmkinshiligin joq etiw, ádepsiz sóz qollanıw hám ekinshi eskertiw alıw ushın maydannan shıǵarılıwı múmkin. Maydannan shıǵarılǵan oyınshılar oyınnan shetletiledi hám olardıń komandası eki minut dawamında yamasa qarsılas komanda gol urǵanǵa shekem kem quram menen oynawı kerek.
Erkin soqqılar
Qaǵıyda buzılǵan orınnan yamasa qaǵıyda buzılǵan jerge eń jaqın penalti maydanı sızıǵınan orınlanadı (tek nátiyjesiz soqqılar). Barlıq qarsılaslar toptan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek. Soqqı tórt sekund ishinde orınlanıwı kerek, bolmasa basqa komandaǵa nátiyjesiz soqqı beriledi.
Ekinshi penalti belgisinen soqqı (10 m belgisi)
Bir dáwir ishinde komanda 6 yamasa onnan kóp jıynalǵan qaǵıyda buzıwlardı isledi dep esaplanǵanda beriledi. Ekinshi penalti belgisi dárwazadan 10 m (33 fut) aralıqta jaylasqan. Soqqı waqtında qarsılaslar toptıń artında turıwı kerek, al dárwazaman toptan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek.
Penalti soqqısı
6 m (20 fut) ólshemli dárwazaman maydanı ishindegi qaǵıyda buzıwlar ushın dárwaza orayınan 6 m (20 fut) aralıqtan orınlanadı.
Dárwazaman
Toptı qolǵa alǵannan keyin, dárwazaman onnan qutılıw ushın 4 sekundqa iye. Eger top uzaq waqıt saqlansa, tóreshi basqa komandaǵa nátiyjesiz erkin soqqı beredi. Dárwazaman qarsılas yarım maydanında erkin háreket ete aladı.
Dárwazamanǵa toptı qaytarıw sheklewi
Dárwazaman toptı tebiw yamasa ılaqtırıw arqalı shıǵarǵannan keyin, top oyınnan shıqqansha yamasa qarsılas oǵan tiygenshe, dárwazaman oǵan qayta tiye almaydı. Bul qaǵıydanı buzǵanı ushın jaza — nátiyjesiz erkin soqqı. Dárwazaman qarsılas yarım maydanında bolǵanda toptı erkin qabıl ete aladı.
Tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw
Toptı qoldan ılaqtırıw ornına tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw qollanıladı. Oyınshı toptı sızıqtıń ústine yamasa sırtına, biraq top oyınnan shıqqan jerden 25 sm (9.8 dyuym) den kóp emes aralıqta qoyıwı kerek. Top qozǵalmay turıwı kerek, hám oyınshı tayar bolǵannan keyin 4 sekund ishinde tebiw arqalı oyınǵa kirgiziwi tiyis. Bul waqıtta qarsılaslar toptan keminde 5 m (16 fut) qashıqlıqta turıwı kerek. Eger 4 sekund ótip ketse yamasa nızamsız tebiw bolsa, tóreshi basqa komandaǵa tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw huqıqın beredi. Tebiw arqalı oyınǵa kirgiziwden tikkeley gol urıwǵa ruqsat etilmeydi: gol tek basqa birew topqa tiygennen keyin dárwazaǵa kirse ǵana esaplanadı.
Dárwaza aldınan tazalaw
Dárwaza soqqısı ornına dárwaza aldınan tazalaw qollanıladı. Dárwazaman toptı jaza maydanı ishinen qolları menen ılaqtırıwı yamasa jiberiwi kerek. Eger top 4 sekund ishinde jiberilmese, qarsılas komanda jaza maydanınıń sızıǵında nátiyjesiz erkin soqqı aladı. Dárwaza aldınan tazalawdan tuwrıdan-tuwrı gol urıwǵa bolmaydı.
Múyesh soqqısı
Top dárwaza sızıǵın kesip ótken jerge eń jaqın múyesh doǵasınıń ishine qoyılıwı kerek hám qarsılaslar top oyınǵa kirgizilgenshe maydanda múyesh doǵasınan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek. Múyesh soqqısı tayar bolǵannan keyin 4 sekund ishinde orınlanıwı kerek, bolmasa basqa komandaǵa dárwaza aldınan tazalaw huqıqı beriledi. Top tebilip, anıq qozǵalǵanda oyınǵa kirgizilgen bolıp esaplanadı.
Tóreshiler
Xalıqaralıq oyınlar ushın eki tóreshi bolıwı kerek: birewi (bas tóreshi) waqıt esaplawshı stolı janındaǵı sızıqta turıp, waqıt esaplawshı menen baylanısta boladı, al ekinshisi (ekinshi tóreshi) maydannıń qarama-qarsı tárepinde turadı. Waqıt esaplawshı stolında waqıt esaplawshı hám úshinshi tóreshi boladı, ol komandalardıń otırǵıshların baqlaydı. Kishi waqıyalarda úshinshi tóreshi hám waqıt esaplawshı qollanılmawı múmkin.

Oyınshılar, úskeneler hám lawazımlı adamlar

Braziliya milliy futzal komandası oyın aldında dizilip turıptı.

Hár komandada maydanda bes oyınshı boladı, olardıń birewi dárwazaman. Ruqsat etilgen almastırıwshılardıń eń kóp sanı toǵız, oyın dawamında almastırıwlar sheksiz. Almastırıwshılar hátte top oyında bolǵan waqıtta da kire aladı, biraq shıǵıp baratırǵan oyınshı almastırıwshı kirmesten burın oyın maydanın shıǵıwı kerek. Eger komandada úsh oyınshıdan kem bolsa yamasa úsh oyınshıdan kemge azaysa, oyın toqtatıladı hám oyınshıları jetispeytuǵın komanda ushın jeńilis dep esaplanadı.

Kiyim-kenshek uzın jeńli futbolka yamasa kóylek, shortı, shulıq, metall, plastik yamasa kóbikten islengen baltır qorǵaǵıshlar hám rezina tabanlı ayaq kiyimnen ibarat.[19] Dárwazamanlarǵa uzın shalbar kiyiwge ruqsat etiledi hám olar maydandaǵı basqa oyınshılar hám tóreshilerden ajıralıp turıw ushın basqasha reńdegi kiyim kiyiwi kerek. Barlıq oyınshılarǵa qolǵap, jumsaq bas kiyim, dize hám qolǵaplar sıyaqlı «qáwipsiz qorǵanıw quralların» kiyiwge ruqsat etiledi. Zergerlik buyımlarǵa, sonday-aq onı kiygen oyınshıǵa yamasa basqa qatnasıwshılarǵa qáwip tuwdırıwı múmkin bolǵan basqa zatlarǵa ruqsat etilmeydi.

Oyındı Oyın Nızamların ámelge asıratuǵın tóreshi basqaradı, hám tek birinshi tóreshi ǵana maydan sırtınan bolǵan aralasıw sebepli oyındı nızamlı túrde toqtata aladı. Bul tóreshige ekinshi tóreshi járdem beredi, ol ádette dárwaza sızıqların baqlaydı yamasa tiykarǵı tóreshige qaǵıyda buzıwlar yamasa oyın háreketleri boyınsha sheshim qabıl etiwde járdem beredi. Tóreshiler qabıl etken sheshimler aqırǵı bolıp esaplanadı hám tek tóreshiler zárúr dep esaplasa hám oyın qayta baslanbaǵan bolsa ǵana ózgertiliwi múmkin. Sonday-aq, úshinshi tóreshi hám waqıt esaplawshı (ekewi de xalıqaralıq oyınlar ushın talap etiledi, biraq basqa jarıslarda bolmawı múmkin) bar, olarǵa oyın dawamındaǵı qaǵıyda buzıwlardı esapqa alıw ushın qurallar beriledi. Ekinshi tóreshi jaraqat alǵan jaǵdayda, úshinshi tóreshi ekinshi tóreshiniń ornın basadı.

Maydan

Futzal maydanı

Futzal maydanı aǵashtan yamasa jasalma materialdan, ya bolmasa usıǵan uqsas betlerden islenedi, biraq hár qanday tegis, sıypaq hám abrazivli emes material qollanılıwı múmkin. Xalıqaralıq oyınlar ushın maydannıń uzınlıǵı 38–42 m (125–138 fut) aralıǵında, al eni 20–25 m (66–82 fut) aralıǵında boladı. Basqa oyınlar ushın uzınlıǵı 25–42 m (82–138 fut) aralıǵında bolıwı múmkin, al eni 16–25 m (52–82 fut) bolıwı múmkin, uzın shegara sızıqlarınıń (shetki sızıqlar) uzınlıǵı dárwazalar ornalasqan qısqa shegaralardan (dárwaza sızıqları) úlken bolǵan jaǵdayda. Dárwazalardı qosqanda, hár qanday standart gandbol maydanı futzal ushın qollanılıwı múmkin, biraq futzalǵa tán maydan belgileri qosılıwı kerek. 28 m × 15 m (92 fut × 49 fut) ólshemli basketbol maydanları da rásmiy emes futzal oyınları ushın qollanılıwı múmkin.[20] Xalıqaralıq oyınlar ushın standart maydan ólshemi 40 m × 20 m (131 fut × 66 fut) (gandbol maydanınıń ólshemi).[21] Tóbeniń minimal biyikligi jarıs qaǵıydaları menen belgilenedi.

Hár bir dárwaza sızıǵınıń ortasına tuwrı múyeshli dárwaza ornalastırıladı. Vertikal dárwaza baǵanalarınıń ishki tárepleri bir-birinen 3 m (9.8 fut) aralıqta bolıwı kerek, al dárwaza baǵanalarına bekitilgen gorizontal arqalıqtıń tómengi sheti jerden 2 m (6.6 fut) biyiklikte bolıwı kerek. Kenep, djut yamasa neylonnan islengen torlar dárwaza baǵanaları menen arqalıqtıń artqı tárepine bekitiledi. Torlardıń tómengi bólegi iyilgen trubaǵa yamasa basqa qolaylı tirew quralına bekitiledi. Dárwazanıń tereńligi joqarǵı bóliminde 80 sm (31 dyuym), al tómengi bóliminde 1 m (3.3 fut) boladı.

Tokiodaǵı futzal arenası

Hár bir dárwazanıń aldında penalti maydanı dep atalatuǵın maydan bar. Bul maydan qapı sızıǵınan qapı baǵanalarınıń orayınan 6 m (20 fut) radiuslı sherek sheńberler sızıw arqalı dúziledi. Sońınan hár bir sherek sheńberdiń joqarǵı bólegi dárwaza baǵanaları arasındaǵı dárwaza sızıǵına parallel júretuǵın 3.16 m (10.4 fut) uzınlıqtaǵı sızıq penen biriktiriledi. Penalti maydanınıń shetin belgileytuǵın sızıq penalti maydanı sızıǵı dep ataladı. Penalti maydanı dárwazamannıń toptı qolları menen uslawına ruqsat etilgen jerdi kórsetedi. Penalti belgisi dárwaza baǵanalarınıń ortasına jetken jerinde dárwaza sızıǵınan altı metr aralıqta jaylasadı. Ekinshi penalti belgisi dárwaza baǵanalarınıń ortasına jetken jerinde dárwaza sızıǵınan 10 metr (33 fut) aralıqta jaylasadı. Eger oyınshı penalti maydanı ishinde qaǵıyda buzsa, penalti belgisinen penalti soqqısı beriledi. Ekinshi penalti belgisi komanda bir dáwir ishinde altınshı yamasa onnan keyingi qaǵıyda buzıwların isledi dep esaplanǵanda, qarsılas komandaǵa tuwrı erkin soqqı beriw ushın qollanıladı.

Dawamlılıǵı hám teńlik jaǵdayın sheshiw usılları

Standart oyın 20 minuttan ibarat eki birdey dáwirden turadı. Hár bir taym penalti soqqıların orınlaw yamasa besten artıq qaǵıyda buzǵan komandaǵa qarsı tuwrı erkin soqqı beriw ushın uzaytılıwı múmkin. Eki taym arasındaǵı úzilis 15 minuttan aspawı kerek.

Ayırım jarıslarda oyın teńlik penen juwmaqlanbawı kerek. Miymandaǵı gol(lar) qaǵıydası, qosımsha waqıt hám penalti (penalti seriyası) — oyın teńlik penen juwmaqlanǵannan keyin jeńimpazdı anıqlawdıń jalǵız úsh usılı. Miymandaǵı gol(lar) qaǵıydası boyınsha, eger hár bir komanda bir úy hám bir sırt oyının ótkergennen keyin ulıwma esap teńlesken bolsa, onda sırtqı maydanda kóbirek gol urǵan komanda jeńimpaz dep járiyalanadı. Qosımsha waqıt bes minuttan eki dáwirden ibarat boladı. Eger bul eki usıl arqalı jeńimpaz anıqlanbasa, eki komanda gezekpe-gezek bes penalti soqqısın orınlaydı, hám eń kóp gol urǵan komanda jeńiske erisedi. Eger bes soqqıdan keyin de jeńimpaz anıqlanbasa, hár bir komanda gezek penen bir qosımsha penalti soqqısın orınlaydı, olardıń biri ekinshisinen kóbirek gol urǵansha bul dawam etedi. Qosımsha waqıttan ayırmashılıǵı, penalti seriyasında urılǵan gollar oyın dawamında urılǵan gollar esabına qosılmaydı.

Oyınnıń baslanıwı hám qayta baslanıwı

Oyın baslanarda, kim birinshi baslanatuǵının sheshiw ushın shaqa taslaw qollanıladı. Oyınnıń baslanıwın bildiriw ushın baslaw soqqısı qollanıladı hám ol ekinshi taymnıń basında hám qosımsha waqıttıń hár bir dáwirinde de qollanıladı. Sonday-aq, gol urılǵannan keyin de qollanıladı, bunda gol jibergen komanda oyındı qayta baslaydı. Oyın qaǵıydalarında kórsetilmegen hár qanday sebep boyınsha waqıtsha toqtatılǵannan keyin, eger toqtawdan aldın top oyında bolǵan hám shetki sızıqlarınan yamasa dárwaza sızıqlarınan ótpegen bolsa, tóreshi toptı oyın toqtatılǵan jerge taslaydı.

Eger top dárwaza sızıǵınan yamasa shetki sızıqtan ótip ketse, tóbege tiyse, yamasa oyın tóreshi tárepinen toqtatılsa, top oyınnan tıs boladı. Top shetki sızıqtan ótkende, oyın sońǵı tiygen komandanıń qarsılaslarına toptı oyınǵa kirgiziw huqıqı beriledi, bul top maydannan shıqqan jerden shetki sızıqtan orınlanadı. Eger top jabıq arenanıń tóbesine tiyse, oyın jáne de sońǵı tiygen komandanıń qarsılaslarına toptı oyınǵa kirgiziw huqıqı menen jańalanadı, bul tóbege tiygen jerge eń jaqın orınnan orınlanadı.

Top dárwaza sızıǵınan ótkende hám gol urılmaǵanda, eger oǵan sońǵı bolıp hújimshi oyınshı tiygen bolsa, oyın dárwazaman tárepinen orınlanatuǵın dárwaza tazalaw menen jańalanadı, bunda dárwazaman toptı jaza maydanınan qolı menen ılaqtırıwı yamasa jiberiwi kerek. Eger topqa sońǵı bolıp qorǵawshı oyınshı tiygen bolsa, oyın qarsılas komandaǵa beriletuǵın múyesh urıwı menen jańalanadı, bul top maydannan shıqqan jerge eń jaqın jaza doǵasınan orınlanadı.

Tóreshiniń toptı túsiriwinen basqa barlıq jaǵdaylarda, top tebilgennen (dárwaza tazalawda ılaqtırılǵannan yamasa jiberilgennen) hám anıq qozǵalǵannan keyin dárhal oyınǵa kirisedi; toptı oyınǵa kirgizgen oyınshı oǵan basqa oyınshı tiymegenshe qayta tiye almaydı; hám oyın «komanda toptı oyınǵa kirgiziwge tayar bolǵannan keyin tórt sekund ishinde» qayta baslanıwı kerek. Toptı oyınǵa kirgiziwden yamasa dárwaza tazalawdan tuwrı gol urıw múmkin emes. Erkin urıwlardı qosqanda, toptı tebiw arqalı orınlanatuǵın hár bir qayta baslawdan aldın top qozǵalıssız turıwı kerek.

Ofsayd qaǵıydasınıń joqlıǵı

Associaciya futbolınan ayırmashılıǵı, futzalda ofsayd qaǵıydası qollanılmaydı. Futzal oyın qaǵıydalarında, 11-nızam associaciya futbolı nızamlarındaǵıday ofsaydqa silteme beredi, biraq tek «futzalda ofsayd joq» dep aytıw ushın.

Jaramsız háreketler

Oyınshılar sarı kartochka menen eskertiledi hám qızıl kartochka menen oyınnan shıǵarıladı.

Eger oyınshı qarsılasın tabıslı túrde yamasa urınıw arqalı tepse yaki shalsa, uslap alsa, ústine sekirse, tiyisse yamasa iyterse, yaki ursa yamasa urıwǵa háreket etse, qarsılas komandaǵa tuwrı erkin urıw beriliwi múmkin. Qarsılastı tislew yamasa oǵan túpiriw de tuwrı erkin soqqı beriletuǵın (sonday-aq ayıplı oyınshıǵa qızıl kartochka kórsetiletuǵın) qaǵıyda buzıwlar bolıp esaplanadı, sonday-aq toptı bir nárse menen urıw hám kópshilik jaǵdaylarda toptı qol menen oynaw da (óz jaza maydanındaǵı dárwazamannan basqa). Bulardıń barlıǵı jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar bolıp esaplanadı. Bir taymda bes jıynalǵan qaǵıyda buzıwdan keyin, altınshı hám onnan keyingi jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar ekinshi penalti belgisinen tuwrı urıw menen jazalanadı, hám urıwdan aldın eki komandanıń aǵzaları da «diywal» dúze almaydı.

Tuwrı erkin soqqı qaǵıyda buzılǵan jerden orınlanadı, eger ol qorǵanıwshı komandaǵa óz jaza maydanında berilgen bolsa, bul jaǵdayda erkin urıw sol maydannıń ishindegi qálegen jerden orınlanıwı múmkin. Eger oyınshı óz jaza maydanınıń ishinde tuwrı erkin soqqı menen jazalanatuǵın qaǵıyda buzıwlardıń birin islese, qarsılas komandaǵa penalti berledi. Qaǵıyda buzıw waqtında toptıń ornı áhmiyetli emes, tek ol oyında bolıwı kerek.

Eger dárwazaman toptı qolınan shıǵarıp, basqa oyınshı oǵan tiymey turıp qaytadan qolı menen tiyse, eger dárwazaman komandalası oǵan qaytarǵan toptı qolı menen oynasa, eger dárwazaman óz yarım maydanında komandalasınan qarsılas oyınshı tiymegen toptı ekinshi márte qabıl etse, yamasa óz yarım maydanında toptı qol, qol-ayaq yaki ayaqları menen tórt sekundtan artıq uslap tursa yaki baqlasa, qarsılas komandaǵa janapay erkin urıw beriledi.

Sonday-aq, eger birew qáwipli túrde oynasa, qasaqana qarsılasına kesent etse, dárwazamannıń toptı qolı menen ılaqtırıwına tosqınlıq etse, yamasa oyınshıǵa eskertiw beriw yaki onı maydannan shıǵarıw ushın oyındı toqtatıwdı talap etetuǵın basqa da jaǵdaylar júz berse, qarsılas komandaǵa janapay erkin urıw beriledi. Janapay erkin urıw qaǵıyda buzılǵan jerden orınlanadı, eger ol jaza maydanınıń ishinde bolmasa. Janapay erkin soqqıdan top basqa oyınshıǵa tiymey turıp gol urılmawı kerek.

Futzalda sarı hám qızıl kartochkalar qollanıladı. Sarı kartochka oyınshılardı olardıń háreketleri ushın eskertiw beriw ushın paydalanıladı. Eger bir oyında oyınshıǵa eki sarı kartochka kórsetilse, oǵan keyin qızıl kartochka kórsetiledi, bul onıń maydannan shıǵarılǵanın ańlatadı. Sarı kartochka sportqa jat minez-qulıq kórsetken, narazılıq bildirgen, Oyın Nızamların úziliksiz buzǵan yamasa oyınnıń qayta baslanıwın keshiktirgen, oyın qayta baslanǵanda toptan belgilengen aralıqtı saqlamaǵan, almastırıw tártibin buzǵan yamasa tóreshilerdiń ruqsatısız maydanǵa kirgen, qayta kirgen hám shıqqan oyınshıǵa kórsetiledi.

Eger oyınshı awır qaǵıyda buzıwshılıq islese, zorlıq kórsetse yamasa basqa adamǵa túpirse, oǵan tikkeley qızıl kartochka kórsetiledi (ekinshi sarı almastan) hám ol maydannan shıǵarıladı. Qızıl kartochka menen jazalanatuǵın basqa háreketlerge qarsılas komandaǵa gol urıwǵa yamasa anıq gol urıw múmkinshiligine kesent etiw, mısalı, toptı qolı menen oynaw (óz jaza maydanındaǵı dárwazamannan basqa), sonday-aq ádepsiz, mazaqlawshı yamasa jaman sózler yamasa mısqıllawlardı qollanıw kiredi. Maydannan shıǵarılǵan oyınshı maydan átirapınan ketiwi kerek.

Komanda aǵzası maydannan shıǵarılǵannan keyin eki minuttan soń almastırıwshı oyınshınıń maydanǵa shıǵıwına ruqsat etiledi, eger eki minut tamam bolmastan aldın gol urılmasa. Eger kóbirek oyınshısı bar komanda az oyınshısı bar komandaǵa qarsı gol ursa, onda maydannan shıǵarılǵan oyınshınıń ornına dárriw almastırıwshı oyınshı shıǵa aladı. Eger gol urılǵan waqıtta eki komandanıń da oyınshılar sanı teń bolsa yamasa az oyınshısı bar komanda gol ursa, eki minut ótkenshe eki komanda da burınǵı oyınshılar sanı menen oyındı dawam ettiredi.

Derekler

  1. ↑ «World Cup 2014: Futsal — the game behind Brazil's superstars». BBC Sport (2-iyul 2014-jıl). 17-oktyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-fevral 2018-jıl.
  2. ↑ «What is Futsal? The Differences Between CUSA's Futsal, Outdoor and Indoor Soccer Programs». Calgary United Soccer Association (CUSA). 29-sentyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  3. ↑ «New to Futsal» (en-us). 2C Futsal. 1-mart 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-mart 2018-jıl.
  4. ↑ «New to Futsal» (en-us). futsal all (24-fevral 2023-jıl). 17-yanvar 2025-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 29-sentyabr 2024-jıl.
  5. ↑ "How will English football develop?". BBC News. 2007-12-17. http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/skills/7143587.stm. 
  6. ↑ «Futsal — Past, Present & Future — futsal.se» (en). futsal.se (9-aprel 2015-jıl). 19-fevral 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-may 2025-jıl.
  7. ↑ «Futsal History». Confederation of Asian Futsal (2-noyabr 2013-jıl). 22-yanvar 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-fevral 2018-jıl.
  8. ↑ «History of Futsal» (en). U.S. Futsal. 25-yanvar 2025-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-may 2025-jıl.
  9. ↑ FutsalFeed «Who invented futsal?» (en). futsalfeed.com. 24-yanvar 2025-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-aprel 2022-jıl.
  10. ↑ «History of Futsal». futsal.com. 11-yanvar 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-sentyabr 2014-jıl.
  11. ↑ «The History of Futsal». KNVB. 3-yanvar 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-may 2025-jıl.
  12. ↑ «The most attended futsal match in history». FutsalFeed (15-sentyabr 2020-jıl). 22-sentyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-noyabr 2020-jıl.
  13. ↑ «About Futsal». www.usyouthfutsal.com. 3-mart 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2024-jıl.
  14. ↑ «Futsal: Your Pathway to Soccer Greatness | Soccer Tricks» (en-US) (7-mart 2024-jıl). 25-mart 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2024-jıl.
  15. ↑ «International Futsal Alliance». Interfa.org. 13-sentyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-noyabr 2020-jıl.
  16. ↑ «Futsal Laws of the Game, 2024-25». 21-noyabr 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-noyabr 2024-jıl.
  17. ↑ «Futsal Ball Guide: Size, Weight, and Difference». Kickers Futsal (2-iyun 2020-jıl). 2-oktyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 20-iyun 2020-jıl.
  18. ↑ «Choosing the Right Ball Sizes for Futsal Training: Matheus Palhinha». Senda Athletics. 3-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-iyul 2020-jıl.
  19. ↑ «Futsal Equipment» (en). Mainland United Soccer. 9-noyabr 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-may 2025-jıl.
  20. ↑ «Futsal Facilities Guide» (en). The FA. 30-sentyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-may 2025-jıl.
  21. ↑ «Futsal Courts, Dimensions & Construction (Australia)» (en). MSF Sports. 15-mart 2025-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-may 2025-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Futzal&oldid=120822» saytınan alınǵan