Grenada
Grenada - Karib teńizindegi Grenada ataw hám Grenadina atawları qubla bólegindegi mámleket. BMSh aǵzası. Maydanı 344,5 km2. Xalqı 98,9 mıń adam (1999). Paytaxtı - Sent-Jorjes qalası. Basqarıw tárepten 7 rayonǵa bólingen.
Mámleketlik basqarıw principi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Grenada - Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Óz ara doslıq quramındaǵı ǵárezsiz mámleket. 1974-jıl Konstituciyasına muwapıq mámleket baslıǵı Ullı Britaniya xanzadası. Xanzada atınan general-gubernator jumıs kóredi. Nızam shıǵarıwshı organ eki palatalı (Senat hám Wákiller palatası) parlament bolıp tabıladı. Atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Parlament saylawında kópshilik dawıs alǵan partiyanıń basshısı bas ministr etip tayınlanadı.
Tábiyatı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Grenada atawları vulkanlardan payda bolǵan. Házir de bul jerde bir neshe vulkan shıńları bar (eń biyik noqatı 840 m). Íqlımı - subekvatorial, teńiz ıqlımı. Ortasha jıllıq temperatura 26° átirapında, jıllıq jawın 1500 mm den asadı. Joqarı ıǵallıqtaǵı tropikalıq ormanları turaqlı jasıl.
Xalqı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Xalqınıń 50% ten kóbi negrler, 40% gibridler; indeycler hám evropalıqlar da jasaydı. Rásmiy tili - inglis tili. Dinge sıyınıwshılar - tiykarınan xristian. Qala xalqı - 32%.
Tariyxı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Atawdı 1498-jıl X. Kolumb ashqan. 1650-jıldan Franciya iyelegen. 1783-jıl Versal kelisim shártnamasına qaray Ullı Britaniya koloniyası. 1967-jılda Ullı Britaniya onı "Ullı Britaniya menen birlesken mámleket" dep járiyaladı. 1974-jıl fevralda ǵárezsizlikke eristi. Sol jıldan Grenada - BMSh aǵzası. Milliy bayramları - 7-fevral - Ǵárezsizlik kúni (1974), 13-mart - Revolyuciya kúni (1979).
Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Milliy partiya, 1989-jılda dúzilgen; Milliy demokratiyalıq kongress partiyası, 1987-jılda tiykar salınǵan; Jańa milliy partiya, 1984-jılda dúzilgen; Grenada birlesken leyboristler partiyası, 1950-jılda tiykar salınǵan; Moris Bishop atındaǵı patriotlıq háreketi partiyası, 1984-jılda dúzilgen. Grenada kásiplik awqamları keńesi 1955-jılda dúzilgen.
Xojalıǵı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Ekonomikasınıń tiykarın awıl xojalıǵı quraydı. Onıń jalpı ishki ónimdegi úlesi 15,5%, sanaattıń úlesi - 6%. Tiykarınan banan, kakao, kokos ǵozası, muskat ǵozası (jáhánde 2-orın), paxta, citrus miyweler, qumshekerqamıs jetistiriledi. Shárwashılıǵında qaramal, shoshqa baǵıladı; balıq tutıw, ormanshılıq da rawajlanǵan. Sanaatında awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islep, may, rom, pivo, alkogolsız ishimlikler, sonıń menen birge, mebel, kiyim-kenshek islep shıǵaratuǵın kishi kárxanalar bar.
Transportı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Jılına ortasha 51 mln. kvt/saat elektr energiya islep shıǵarıladı. Shet el turistler mámleket ekonomikası ushın úlken áhmiyetke iye. Temirjol joq. Tiykarǵı teńiz portı hám xalıqaralıq aeroportı - Sent-Jorjes qalası shetke muskat ǵozası, banan, kakao shıǵaradı; shetten azıq-awqat hám sanaat buyımları, transport quralları, janılǵı, mashina, ásbap-úskene, mineral tógin, kiyim-kenshek hám basqalar keltiriledi. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klientleri: AQSh, Kanada, Ullı Britaniya, Pul birligi - Shıǵıs Karib dolları.
Bilimlendiriwi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Grenada bilimlendiriwi inglis sistema tásirinde quralǵan. 6-14 jaslı balalar ushın májburiy biypul tálim engizilgen. Menshikli mektepler de bar. Baslanǵısh mektepte de, orta mektepte de oqıw múddeti - 7 jıl Óner-texnika hám pedagogika bilim orınları bar. Grenadada Vest-Indiya universitetiniń 1 fakulteti jaylasqan.
Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Grenadada inglis tilinde "Gavernment gazett" ("Húkimet gazetası"), "Grenada gardian" ("Grenada qorıqshısı"), "Grenadian voys" ("Grenada dawısı") háptelik gazetaları shıǵadı. "Grenada brodkasting netuork" radioesittiriw xızmeti 1972-jılda dúzilgen, "Grenada brodkasting korporeyshn televiji" telekórsetiw xızmeti bar.