Háwjar

Háwjar - dástúr qosıqlarınıń ishinde belgili orın tutatuǵın qızdıń uzatılıwına baylanıslı aytılatuǵın háwjar qosıǵı. Háwjardı qız úyinen uzatılıp ketip baratırıp nalısh penen aytqan. Onıń qasındaǵı qız-kelinshekler qosıqtıń qaytarmasına xor menen maqullaǵan. Sońǵı 70-80 jıl ishinde háwjar aytıw basqa túr bolıp, toylarda belgili bir ataqlı atqarıwshı tárepinen atqarılatuǵın bolǵan. Háwjar qosıqları kópshilik túrkiy xalıqlardıń folklorında orın alǵan.

Háwjar yaki "yar-yar" toyda kollektiv bolıp jır jırlaǵanda, toy baslaǵanda jırlaǵan. “Háwjar” menen “yar-yar” ekewi bir sóz. Túrk tilles xalıqlardın’ “J” menen sóylewshileri “Háwjar” degen, “Y” menen sóylewshileri “yar-yar” degen. Háwjar aytıwdı burın “Ólen’” depte ataǵan.

Qaraqalpaq xalıq legendalarında “Toy baslap, óleń ayttı” degen sóz ushırasadı. Shınında da toydı baslawshı termelep, yaki óleń qosıq qurılısında baslaydı, qaraqalpaq tilinde óleń sózi sońǵı zamanları aktiv qollanılmaydı, bul tek qazaq, ózbek tilinde saqlanǵan.

Toydı qosıq aytıp baslaǵanda ol qosıǵın aytıp baslaǵannan keyin onıń qasında birneshe qiz-jigitler “háwjar”, “yar-yar” dep naqıratın qaytaradı. Ol kollektiv túrde aytılǵan xorǵa usap turadı. Toy baslawdı kásip qılıp jútgen ayırım sóz sheberleri de bolǵan. Toydı baslawshı óziniń úrenip alǵan toy baslaw qosıǵın aytıp, jáne oǵan óziniń shayırshılıǵın qosıp toydıń bolıp atırǵan jaǵdayın kópke túsindirip, toy beriwshini kótermelep maqtaydı. Háwjar aytıwdıń xalıq dástanlarında izi kórinedi. Máselen, Alpamıs dástanındaǵI Gúlshin shorı menen Qultaydıń háwjar aydısıwı xalıq salt jırlarınıń sáwleleniwi boladı.

Toy baslap, háwjar aytıp, jır jırlap, kópshilikke oyın sawıq kórsetken sóz sheberi óziniń poetikalıq sózge ustalıǵına qarap sóylegen sózin aytqan qosıǵın hár muxamǵa dóndirip, jıyılǵan kópti awzına qaratadı.

Toy baslawshınıń qosıǵın quwatlap kótermelep, “háwjar” dep aytqan jaslardıń xosh hawaz dawısları jıyılǵan kópti ózine tartıp, házirgi zaman saxna ónerine usap keledi. Xalıq dástúri boyınsha “baqsı bayraq” taǵı da basqa sıylıqlar qatarında toy baslawshı da toy beriwshiden sıylıqlar alǵan.

Geypara mısallar keltiremiz:

Óz ákemniń esigi, jupar esik háwjar,
Kirsem, shıqsam shashamdı sıypar esik, háwjar,
Qayın atamnıń esigi sheńgel esik háwjar,
Kirsem-shıqsam shashamdı jular esik, háwjar.

Qoy súyedi balasın qozım-ay dep, háwjar,
Hesh nárseni kórmegen bozım-ay dep, háwjar,
Uzatqan qız jılap óksip-óksip, háwjar,
Qáne meniń qızdaǵı nazım-ay dep, háwjar.

Torǵay súyer balasın, tolǵanım dep, háwjar,
Tobılǵının basında qonǵanım dep, háwjar,
Uzatqanda qız jılar óksip-óksip, háwjar,
Sonda meniń qurayday, solǵanım dep, háwjar.