Keńes toy

Keńes toy (Oylasıq) – Qaraqalpaq xalqında toy-mereke bergende, sol merekeniń qonaqların jaqsı kútip alıp, kewildegidey miymandoslıq kórsetiw sol eldiń jası úlken aqsaqalları, kátqudaları kóshe biyleriniń minnetine kiredi. Bul ushın aldın ala sol merekeniń keńesi ǵótkeriledi. Burınları bunı "Keńes toy"--dep atar edi. "Keńes toy" kishigirim kólemde ótkeriledi hám merekeni atqarıwda awıl adamlarınıń wazıypaları belgilenedi:

~ onda toy ǵárejetlerin jetkerip bólistiriw;~ maldı soyıp góshlerin belgilengen úylerge bólistiriw; ~nan-bawırsaǵın pisiretuǵın kún hám qansha nan jabılıp, neshe qalta un bawırsaq etip pisiriliwi kerek;~ shaqırılatuǵın quda-tamır, jegjat, aǵayinler esapqa alınadı; ~alıstaǵı aǵayinlerge kimler aytıwshı bolıp baradı;

~sol shaqırılǵan qonaqlardı kútetuǵın úylerdi belgilew; ~qonıqqa keletuǵın qonaqlar ushın úy belgilew; ~hár bir úyde qonaqlardıń kútiminiń kemissiz bolıwın támiyinleytuǵın "ot jaǵarlar" belgilew; ~kelgen qonaqlardıń minip kelgen kóliklerin {at, eshek, túye} ot-jem menen támiyinlew; ~toyxanaǵa kómek penen otın ákelip beriw; ~toydıń tamashası bolsa, shabandozlar ushın barlıq jaǵdaylardı jasaw; ~qonaq kóbeyip ketkendey bolsa, jiberiletuǵın awısıq úy belgilep qoyıw; ---sıyaqlı jumıslardı ortaǵa salıp, belgili bir sheshim qabıllap, hár kimge tiyisli wazıypaların belgileydi.

Keńes toyǵa awıl adamları, jaqın jerdegi aǵayin-tuwısqan, sol úydiń turmısqa shıqqan qızlarınıń úyi, basqa shıǵıp, bólek jasap atırǵan ul balaları shaqırıladı.

<<Toy keńessiz bolmas>>, "Keńesli el azbas>>, <<Keńesip pishken ton kelte bolmas>>--degen naqıllar da, toy-merekeniń oylasıq penen puxta ótkeriliwi, el birligindegi hár bir shańaraqtıń merekesi, eldiń merekesi,--dep túsiniletuǵınlıǵın hám sol sebepten "keńes toyları" ótkeriw--zárúrlikten kelip shıqqanlıǵın ańlatadı.

Házirgi waqıtta da, "Keńes toy" beriw, "merekeniń keńesi"n ótkeriw dástúri saqlanǵan, bul dástúr burınnan xalqımız benen kiyatırǵan bolsa, aldaǵı waqıtlarda da ómirsheń boların kúndelikli turmıs tájiriybeleri tastıyıqlap turıptı.

Házirgi dáwirdegi keńes toylar, yamasa merekeniń "keńesi" sol ata-babalardan kiyatırǵan jol menen ótkeriledi, alıstaǵı aǵayinlerge xabardı telefon arqalı jetkeredi, al, awıl ishindegi shańaraqlarǵa bir aytıwshı bala belgilenip, sol arqalı toy xabarı jetkeriledi, jaqın awıllarǵa da "aytıwshı" jigitler jiberiledi. Xalqımız qonaqjay, miymandos xalıq, "qonaq atańnan ullı",--dep, kelgen miymannıń izzet-húrmetin ornına qoyıp, kemissiz kútiw ushın, ol basqa úyge kelgen be, ya toyǵa kelgen be, onı "elge kelgen qonaq",--dep janın salıp kútedi.

Derekler

• Qaraqalpaq tariyxı, etnografiyası,mádeniyatı