Xarkov

Xarkov
Xarkov ;
	; Bayraq ; Gerb
	49°59′33″N 36°13′52″E / 49.99250°N 36.23111°E
Mámleket	Ukraina
wálayat	Xarkov wálayatı
Ishki bóliniwi	9 rayon
Hákimiyat
• Mer	Gennadi Kernes
Dúzilgen waqtı	1556
Dáslepki derekler	1669
Jer maydanı	350.05 km²
Íqlımı	keskin kontinental
Xalıq sanı (2024)	1 000 000 adam
Xalıq tıǵızlıǵı	4111 adam/km2
Aglomeraciya	1 700 000
Milliy quramı	ukrainler, ruslar, evreyler, armyanlar,
Rásmiy tili	ukrain tili
Telefon kodı	+38057
Pochta indeksi	61001 — 61499
Websayt	city.kharkov.ua
	Xarkov

Xarkov yamasa Xarkiv (ukrainsha Харків, russha Харьков) — Ukrainanıń ekinshi iri qalası, Xarkov wálayatınıń hákimshilik orayı. Ol mámlekettiń arqa-shıǵısında jaylasqan. 2006-jılǵı sanaq boyınsha xalqı 1461,3 mıń adam^[1].

Xarkov Ukrainanıń tiykarǵı sanaat, bilimlendiriw hám mádeniyat oraylarınan biri. Onıń sanaatı ásirese áskeriy ónimler hám mashina islep shıǵarıw sanaatına baylanıslı. Bul qalada júzlegen sanaat kárxanaları bar. Olardıń eń belgilileri jáhán gigantları bolǵan Morozov dizayn ofisi hám Malishev tank zavodı bolıp esaplanadı. 1930-jıllardan baslap tank islep shıǵarıw basshıları; Olar «Gartron» (kosmoslıq hám yadrolıq elektronika) hám «Turboatom» turbinaların islep shıǵarıwshılar esaplanadı.

Xarkov qalasınıń eń áhmiyetli orınlarınan biri «Erkinlik maydanı» (ukrainsha Ploща Свободи) bolıp, ol Evropanıń 3-, dúnyanıń 7-úlken qala maydanı esaplanadı.

Rossiyanıń Ukrainaǵa basqınshılıǵında Xarkov awır qıyratılıwdı bastan ótkerdi. Qalanıń infrastrukturasına zıyan jetken.

Geografiyası

Xarkov Ukrainanıń arqa-shıǵıs aymaǵında jaylasqan. Tariyxıy jaqtan, Xarkov Ukrainanıń Xarkov wálayatı aymaǵında jaylasqan eski (Slobozhanshyna, Slobozhanshyna dep te ataladı) Sloboda qalası bolıp esaplanadı. Qala Xarkov, Lopan hám Udı dáryalarınıń kesilispesinde Doneck basseynine quyıladı.

Qalanıń eń biyik jeri Pyatikhatki (ukrainsha П'ятихатки) teńizden 202 m biyiklikte, eń tómen jeri Novoselivka (ukrainsha Новоселівка) 94 m biyiklikte. Xarkovtıń uzınlıǵı^[2]:

Arqadan qublaga shekem — 24,3 km;
Shıǵıstan batısqa — 25,2 km.

Klimatı

Xarkov klimatı suwıq hám qar jawıwshı, qısı hám jazı ıssı ıǵal kontinental (Kóppen klimat klassifikaciyası — Dfb). Máwsimlik ortasha temperaturalar jaz aylarında júdá ıssı da, qıs aylarında júdá suwıq ta bolmaydı: yanvarda -4,6 °C (23,7 °F), iyulda 21,3 °C (70,3 °F). Ortasha jawın-shashın iyun hám iyul aylarında jılına 513 mm ge jetedi^[3].

Transportı

Xarkov qalası Ukrainanıń eń iri transport oraylarınan biri bolıp, hawa, temir jol hám avtomobil jolları arqalı dúnyanıń kóplegen qalaları menen baylanısqan. Transporttıń kóplegen usılları, sonıń ishinde, jámiyetlik transport, taksi, temir jol hám hawa transportı bar. Qalada 250 mıńǵa shamalas transport quralları bar.

Jámiyetlik transport

Ukrainanıń áhmiyetli transport orayı bolgan Xarkov qalasında transport júdá túrli transport quralları menen támiyinlenedi. Xarkov metropoliteni — bul 1975-jıldan berli jumıs alıp barıp atırǵan, jámi 29 stanciyalı úsh túrli jónelisti óz ishine alǵan qalanıń tez jámáát transportı sisteması bolıp esaplanadı^[4]. Xarkovta avtobuslar jılına 12 millionǵa jaqın jolawshını tasıydı. Trolleybus, tramvay hám marshrutkalar (arnawlı mikroavtobuslar) da qala transportınıń áhmiyetli quralları esaplanadı.

Temir jollar

Dáslepki Xarkov temir jol uzeli 1869-jılı qurılǵan. 1869-jil 22-mayda arqadan kelgen birinshi poezd Xarkovqa keliwi menen jol ashıldı, 1869-jıl 6-iyunda Kursk-Xarxiv-Azov jónelisi qatnawı baslandı. Xarkov jolawshı poezdı stanciyası qayta qurıldı hám keyin 1901-jılı Ekinshi jer júzilik urısta buzılǵanǵa shekem keńeytildi. Jańa vokzal qurılısı 1952-jılı juwmaqlanǵan. Xarkovtan Ukraina hám sırt elge turaqlı poezd qatnawları ámelge asırıladı. Elektrichka dep atalıwshı aymaqlıq poezdlar jaqın qala hám awıllardı Xarkov penen baylanıstıradı.

Aviakompaniyalar

Xarkov kúnine 20 ǵa shamalas reys penen jolawshı tasıw tarawında xızmet kórsetedi. Xarkov xalıqaralıq aeroportı xalıqaralıq statusqa iye aeroport esaplanadı. Aeroport Kievtegi Borispol aeroportı sıyaqlı úlken bolmasa da, Ukrainanıń basqa aeroportlarına salıstırǵanda jeterli sıyımlılıqqa iye hám qala orayınan qublada, qala shegaralarında jaylasqan. Qaladan ishki Kiev, sırtqı Istanbul, Dubay, Sharm-ash-Shayx, Tel-Aviv, Minsk, Varshava, Oman sıyaqlı jónelisler arqalı jolawshı tasıladı. Sonday-aq, jaz máwsiminde Antaliya, Selanik, Burgaz, Dalaman sıyaqlı charter reysler de ámelge asırıladı. Qalanıń arqa tárepinde jaylasqan aeroport bolsa zavod maydanı hám «Antonov» aviakompaniyası ushın áhmiyetli óndiris obyekti esaplanadı. Áskeriy-puqaralıq jaqtan texnikalıq támiyinlew hám ońlaw jumısları usı jerde ámelge asırıladı. Puqaralıq aviakompaniyalarǵa xızmet kórsetpeydi.