Maxabxarata

Wikipedia, erkin enciklopediya
Manuscript illustration of the Battle of Kurukshetra

Maxabxarata (महाभारत: {{{4}}}), /maɦaːbʱaːrət̪ə/) - hind xalqının' a'yyemgi eposlarının' biri. "Maxabxarata" degen so'zdin ma'nisi - "Bxarata a'wladlarının' jılnaması" degendi an'latadı. Qa'nigelerdin' aytıwınsha bul epos bizinin' eramızg'a shekemgi X-XIII a'sirlerde jazılıptı. Ju'z mın' ba'yitten ibarat, du'nya xalıqlarının' ko'p tillerine awdarılg'an.

Hind ilimpazlarının' tastıyıqılawına qarag'anda bul epostın' syujetindegi waqıyalar tariyxıy waqıyalarg'a ku'ta' jaqın eken, epostag'ı qaharmanlar o'tmishte jasap o'tken adamlar eken. Barlıq Shıg'ıs an'ızları sıyaqlı "Maxabxarata" da miflik syujetler, fantastikalıq su'wretlewler ko'p ushırasadı. Epostag'ı tiykarg'ı mazmun Bxarata dinistiyasının' Hindstandag'ı bir neshe mın' jıllarg'a sozılg'an hu'kimranlıg'ın bayan etiwden ibarat.

Eposta hindlerdin' hu'kimdarlarının' biri Dushtyanta tuwralı waqıyalar sheberlik penen so'z etiledi. Bul patsha jolbarıs awında onın' izinen quwıp ju'rip, janındag'ı mergenlerden adasıp qalıptı. Du't tog'aydın' arasında og'ada go'zzal qızg'a gezlesipti. Onın' menen so'ylesip bul qızdın' anası peri ekenligin bilipti. Anası qızdı suw jag'asında qaldırıp, o'zi ko'kke ko'terilip ushıp ketipti. Jalg'ız adamlardan aman saqlaw ushın hesh kimge ko'rsetpey du't tog'ay ishinde ta'rbiyalap o'siripti. Qızg'a da'rwish Shakuntala dep at qoyıptı. Dushyanta ha'm qız biri-birin unatıptı. Da'rwish atası bul ekewinin' nekelesip qosılıwına ruqsat etipti. Eki jas bir ay dawamında da'riwishtin' shatpasında baxıtlı jasaptı. Usı waqıt ishinde Dushyantanın' mergen batırları bulardı izlep tawıptı. Al, Dushyanta o'z qalasına keter waqtında, da'rwish og'an qızdı sarayg'a alıp barmawdı ma'sla'hat etipti. Dushyanta o'z sarayına qaytıptı.

Tog'ız ay o'tken son' qız ko'z jarıptı. Ha'mledar eken. Ullı bolıptı. Al Dushyanta jeti jılg'a shekem su'yip nekelesip alg'an hayalınan ha'm ulınan xabar almaptı. Bala ku'shli, sulıw ha'm aqıllı bolıp o'sipti. Eposta so'z etiliwinshe, Qız Dushyanta menen nekeleskende og'an jeti jıl burın sha'rt qoyg'an eken. Al, Dushyanta bolsa sol sha'rke razı bolg'an eken. Qız patshag'a jeti jıl burın mınaday sha'rt qoyıptı:

Nekeden son' ul tuwsan',
Atası onı qollasın.
Taxt iyesi sol bolsın,
Basqa patsha bolmasın.

Dushyanta bulardın' halınan hesh xabar almaptı. Ku'ta' qa'weterlengen Shakuntala ilahiy ku'sh- Ta'biyatqa jalbıranıp, qollap-quwatlawın soraptı:

Ot ha'm Samal, Jer ha'm Samal,
Sizler gu'wa a'wel bastan,
Ha'mmege ten' Ay ha'm Quyash
Perzentime nurlı jol ash!

Sol zamanlardın' da'stu'ri boyınsha o'z perzentine atası at qoyıwı kerek eken. Al, balag'a bolsa at qoyılmag'an. Sonlıqtan Dushyantanın' keliwinen gu'der u'zgen Shakuntala ulın ertip patsha sarayına barıptı. Patsha hayalı Shakuntala ha'm ulın tanısa da, tanımag'anday tu'r bildirip "Mına qan'g'ırıp kelgen gezendelerdi saraydan quwıp shıg'ın'lar" dep xızmetkerlerine buyırıptı. Xızmetkerler buyrıqtı orınlaptı, ana ha'm balanı saraydan quwıptı. Sonda qudiretli ko'kten bir saza esitilipti.

Jaqsı hayal-baxtın'dur,
Perzent-tajı ha'm taxtın'dur,
Baxtın oylag'an shaxlar,
Ul ha'm hayal saqlar.
Neke suw ishken qolın'nan,
Keldi sadıq hayalın',
Bezip batır ulın'nan,
Qayda ketti qıyalın'.

Bunı esitken Dushyanta Shakuntala menen balasın qasına alıptı. Olardı xalqına tanıstırıp balasına Bxarata dep at qoyıptı. Usı Bxaratan baslap Hindstannın' danıshpan ha'm a'dalatlı, ma'rt patshalarının' ko'p a'sirlerge sozılg'an dinastiyası du'nyag'a kelegen eken.

"Maxabxarata" da'stanının' ha'r bir babında mehir ha'm jawızlıq a'dalatlıq ha'm na'haqlıq, jaqsılıq ha'm jamanlıqtın' gu'resi tuwralı u'lken shabıt penen so'z etiledi. Neshe a'sirler dawam etken gu'res, tiykarınan hind patshaları Kauravlar a'wladı ha'm Pandaular a'wladı arasında ha'wij aladı. Kauravlar a'wladı-bahadir Durudxuna Quyashtın' ulı Karna menen dos eken. Arjunanın' en' u'lken kemshiligi menmenlenip ketken. Ekewinin' arasındag'ı kelispewshilik ja'njellerde, urıslarda ko'binshe Durudxuna jen'islerge erisedi. A'piwayı adamlarda bar kemshilikler Arjunada ushırasıp turadı. Ol qullar oyınına da beriledi, patshalıg'ı ha'm mol du'nyasınan ayıraladı, du't tog'aylarda su'rginlerde jasaydı. Durudxunada da bir qatar kemshilikler bar. Ol bazı bir qıyın ma'selelerde hiyle islewden tartınbaydı. Al, Quyashtın' ulı Karnanın' obrazın ideallastırıwshılıqtı an'laymız. Eposta Karpanı sawashı menen qosılıp tuwıladı, dep su'wretleydi. Onın' qullarınan shıqqan nurlar u'stindegi sawıtın altınday jaltıratıp, ko'rkem ju'zip ja'ne de go'zzallandırıp ko'rsetedi eken.

Eposta Orta Aziyada jasag'an a'yyemgi qa'wimlerdi so'z etiwshi mag'lıwmat da'reklerdi de gezlestiemiz. Yudxishtxira patshalıg'ının' tariyxın so'z etiwshi bapta: "Yudxishtxira patshanın' da'rgayında basqa xalıqlardın' qatarında saklar, taxorlar ha'm qan'lılar gezip ku'tip otırar edi."