Pil qala
Pil qala - Qaraqalpaqstan Respublikası Beruniy rayonı aymaǵında jaylasqan Pil qala arxeologiyalıq esteligi biziń eramızǵa shekemgi IV-III ásirler, sonday-aq, eramızdıń IV-IX-XI-XIII-XIV ásirlerine tiyisli arxeologiyalıq mádeniy miyras obekti bolıp esaplanadı.
Qalanıń izertleniwi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Pil qala 1939-jılı belgili arxeologlar Sergey Tolstov hám Yaxiya Ǵulamov tárepinen qazıp úyrenilgen. Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, ol waqıtta qala átirapı batpaqlıq bolǵan. Qazıw jumısların alıp barǵan arxeologlardıń esaplawı boyınsha bul qala biziń eramızdıń IV-VII ásirlerinde basqıshpa-basqısh qurılǵan. Biraq, keyin ala arxeolog Vadim Yagodin bul qalanıń tariyxı birqansha aldın baslanǵanın anıqlaǵan. Onıń keltiriwinshe, diywallar dáslep biziń eramızǵa shekemgi IV ásirde qurılǵan bolıp, bekkem etip qurılǵan saraydıń bir bólegi bolǵan hám Afriǵ qalası onıń tırnaǵınıń ústine qurılǵan. Belgili enciklopedist alım, jerlesimiz Ábiw Rayxan Beruniydiń «Ótmish áwladlardan qalǵan estelikler» kitabında Xorezmshaxlar patshası Afriǵ tárepinen ál-Fir qalası qurılǵanlıǵı hám ol óz dáwirinde Xorezmshaxlar mámleketiniń áhmiyetli qalalarınıń biri bolǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar bar. Qala aymaǵında alıp barılǵan arxeologiyalıq qazıw jumısları nátiyjesinde bul jerden Afriǵiyler dáwirine tiyisli gúlal ıdıslar tabılǵan. Akademik Ya.Ǵulamovtıń «Xorezmniń suwǵarılıw tariyxı» atamasındaǵı miynetinde «Mámleket paytaxtın Tabariy Madinat ál-Fil, Istahriy, Ibn Hovkal hám Maqdisiyler bolsa Kat yamasa Kas, Ábiw Rayxan Beruniy bolsa Fil yamasa Fir dep ataydı» dep keltirip ótkenligi bul qalanıń óz dáwirinde jámiyetlik-siyasiy hám sociallıq-ekonomikalıq jaqtan úlken áhmiyetke iye bolǵanlıǵın kórsetedi.
Qalanıń qurılısı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Bul áyyemgi arxeologiyalıq estelik qam gerbishten qurılǵan bolıp, onıń sırtqı diywallarına sheńber tárizli minaralar qurılǵan. Qala diywallarınıń eni 6 metr, biyikligi 10-11 metrge shekem jetedi. Házirgi waqıtta Pil qala arxeologiyalıq esteligi mámleket tárepinen qorǵawǵa alınǵan bolıp, onıń búgingi kúndegidey kórinisin saqlap qalıw hám keleshek áwladlarǵa jetkerip beriw ushın tiyisli jumıslar ámelge asırılmaqta.
