Qorqıt ata esteligi

Qorqıt ata kitabı «Kitab dedam Korkut» oǵuz-qıpshaqlardıń qaharmanlıq dástanı bolıp, VIII— XII ásirlerdegi Sirdarya boyın jaylaǵan Oǵuz-qıpshaqlardıń ómirinen payda bolǵan ádebiy estelikler bolıp esaplanadı. Qorqıt waqıyaları negizinen VIII ásirde payda bolsa da, kitap negizinen XVI ásirde Ázerbayjanda xatqa túsirilip «Kitab dedam Korkut ǵali lisan tayfa oǵuzan» degen at penen málim. Qorqıt ata kitabınıń negizgi syujetleri Sırdárya átirapındaǵı Jańakent qalasınıń dógereginde payda bolǵan. Qorqıttıń sol jerde jasaǵanlıǵınıń da ózi bul pikirdi tastıyıqlaydı. Biraq belgisiz sebepler menen bul kitap Kavkazǵa qaray awısıp ketken. Jer, suw atamaları jaǵınan ádewir ózgerislerge ushıraǵan. Bul máselege úlken itibar bergen V.Bartold óziniń «Túrk eposı Kavkazda» degen miynetinde «Bunıń eń baslı sebebi jırdıń payda bolǵanınan jeti ásir keyinirek xatqa túsiriliwi edi. Sonıń ushın da, jırdıń payda bolǵan watanı, hátte atamaları ádewir ózgeriske ushıradı»—dep dálilleydi. Sebebi shıǵarmanıń baslı qaharmanınıń ózi de Qorqıt jasaǵan zamanǵa hasla sáykes kelmeydi. XII ásirdiń aqırında Kavkazda xanlıq etken Qara qoylı túrkmenleriniń xanı Bayandur xan. Biraq ta dástandaǵı waqıyalar bunnan anaǵurlım ertede IX ásirdegi Oǵuz-qıpshaq birlespesiniń waqıyaların sóz etedi. Ded (deda) sózi negizinen eski saklardıń sózinen alın- ǵan. Túrkshe «ata» degen maǵananı bildiredi. Qorqıt ata kitabınıń házirge shekem eki nusqası saqlanǵan bolıp, birinshisi — Drezden (Germaniya) nusqası, al ekinshisi Vatikan (Italiya) nusqaları bolıp esaplanadı. Drezden nusqasında on eki syujet saqlanǵan bolsa, Vatikan nusqasında sonıń tek altawı ǵana saqlanǵan.