Shenchjen

Shenjen (qıtaysha: 深圳, Shēnjèn, sózbe-sóz — „shuqır shegara“) — Qıtaydıń qublaındaǵı Guangdong provinsiyasında, Gonkong menen shegaralas qala. 2000-jıldaǵı xalıqtı dizimge alıw nátiyjelerine kóre xalıq sanı 7 008 831 kisi^[1], 2010-jıldaǵı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatlarına kóre — 10 357 938 kisi^[1] (BMSh maǵlıwmatlarına kóre, Shenjen xalıqtıń ósiwi boyınsha dúnyadaǵı birinshi bes qaladan biri esaplanadı^[2]). Keń kólemli shet el hám mámleket investiciyaları sebepli, qısqa waqıt ishinde qala Pearl River Deltasınıń ekonomikalıq regionınıń iri sanaat, finanslıq hám transport orayına hám ulıwma pútkil mámleketke aylandı. Búgingi kúnde Shenzhen Qıtaydıń eń tez rawajlanıp atırǵan qalalarınan biri bolıp, mámlekettiń básekige shıdamlı tórtinshi qalası bolıp, eksport kólemi boyınsha Qıtay qalaları arasında eń úlken hám investiciyalar, jańa texnologiyalar hám biznes júrgiziw mádeniyatın tartıw ushın esik bolıp xızmet etedi.

Tiykarınan, qala 1979-jılda Bao'an okrugı aymaǵında „Shenjen“ dep qayta atalǵan orında islengen, biraq qala posyolkası bul aymaqta IV ásirden berli bar bolǵan. 2008-jılda Shenjen YuNESKO tárepinen Dizaynnıń dóretiwshilik qalası retinde tańlandı^[3], 2011-jılda XXVI Jáhán jazǵı Universiyada bolıp ótti, bul sebepli onıń infrasisteması sezilerli dárejede jańalandı hám keńeytirildi. Shenjen birinshi náwbette óziniń joqarı qabatlı arxitekturası, tematikalıq parkleri, sanaat kórgizbeleri hám, shubhasız, elektron hám elektrotexnika sanaatınıń eń iri oraylarınan biri retinde ataqlı bolıp tabıladı (mısalı, ataqlı iPhone hám iPad-lardıń kópshiligi sol jerde islep shıǵarılǵan).

Tech Insider web-saytına (Business Insider bólimi) kóre, Shenjen dúnyadaǵı eń texnologiyalıq jaqtan rawajlanǵan qalalardan biri esaplanadı. 2019-jılǵa kelip, Shenjen biznes qılıw ushın eń jaqsı Qıtay qalaları arasında ekinshi orındı iyeledi (Guanchjoudan keyin).

Toponimi

Jen atı haqqında eń áyyemgi jazıwlar 1410-jılda, Ming dinastiyası dáwirinde belgilengen. Xalıq gúrish atızlarında aǵım suwdı „Jen“ dep ataǵan (qıtaysha:圳; „say, suw aǵımi“). Shenjenge bul aymaqta jaylasqan (qıtaysha:深; „shuqır“) drenaj atı berilgen^[4].

Tariyxı

Dáslep, bul jerlerde balıqshılıq penen shuǵıllanǵan Bayue (百越) qáwimi jasaǵan. Eramızǵa shekemgi III ásirden baslap bul jerge Qıtay kolonizatorları kele basladı. Xan dinastiyası dáwirinde zamanagóy Shenjen aymaǵı mámleket duz monopoliyasınıń orayı bolǵan hám imperiya qorǵawı astında bolǵan (duz qazıp alıw Pearl dáryası qasında, qala batısında jaylasqan hám Yantian (盐田) atı „duz kánlerin“ ańlatadı). Xan dinastiyası hám Úsh korollıq dáwirinde Bao'an hám Dongguannıń jergilikli rayonları birden-bir Bolo okrugı quramına kirgen (Bulu yamasa 博羅). IV ásirde Shıǵıs Jin dinastiyası dáwirinde Dongguan provinsiyasınıń (Dingguan, Tung Kvun yamasa 東官) quramına kirgen bólek Shenjen hám Dongguan qalaları aymaǵın óz ishine alǵan bólek Baoan graflıǵı dúzildi. Zamanagóy Nanshan rayonı ornında jaylasqan Nantou Siti (Nantouu, na this) bul wálayattıń orayı edi, keyinirek ol Bao'an (Po On, 寶安), Dyunmen (Tuen Mun, 屯門) hám Xin'an (San On, 新安) atı menen tanılǵan. VIII ásirdiń-jılnamalarına kóre, Kantonǵa ketip baratırǵan sırt el kemeleri Nantuda toqtap, jergilikli garnizon bolsa Pearl dáryası deltasınıń qubla tárepin qorıqlaǵan. 757-jılda, Tang dinastiyası dáwirinde Dingguan (東官) provinsiyası Danggu (東莞) dep qayta at berildi.

Geografiyalıq ózgeshelikleri

Geografiyalıq ornalasıwı

Shenjen Merwert dáryası deltasında jaylasqan bolıp; qublada Gonkong, arqa-batısta Dongguan qalası menen (eki qalanıń oraylıq bólimleri arasındaǵı aralıq shama menen 60 km), arqa -shıǵısta Xoyjou qalası menen shegaralas. Dongguan Shenjendi Guangdong wálayatı paytaxtı Guangjou menen ajıratıp turadı (Shenjen orayınan Guangjou orayına shekem bolǵan aralıq shama menen 100 km). Merwert dáryasınıń qarama-qarsı jaǵasında, Shenjennen qubla-batısta 60 km aralıqta Juxay hám Makao qalaları jaylasqan^[5]. Shenjen menen Gonkong shegarası (Shamchun, qıtaysha:深圳深圳) hám Shatujiao (Shataukok, qıtaysha:沙頭角沙頭角) dáryaları boylap ótedi. Shenjen qalasınıń sub-provinsiyasiyal bóleginiń maydanı — 1989 km² (basqa dereklerge kóre — 1953 hám 2050 km²)

Relyefi

Dáslep Shenjen aymaǵı ónimli jerlerge iye tóbeliklerden shólkemlesken edi, biraq qala arnawlı ekonomikalıq zona dep daǵaza etilgennen soń, jergilikli tábiyat kórinisi saldamlı ózgerislerge ushradı. Turaq-jay hám islep shıǵarıw imaratları iyelegen maydannıń turaqlı túrde keńeyiwi tóbelikler hám toǵaylardıń joq etiliwine alıp keldi. Házirde úsh zárúrli tóbelikler saqlanıp qalǵan bolıp, bular:

Utunshan (qalanıń eń bálent shıńı 944 m);
Lianhuashan;
Bijiashan.

Shenjende Juszyan hám Dunszyan dáryaları menen baylanısqan 300 den artıq dárya hám aǵıslar bar. Jaǵanıń ulıwma uzınlıǵı 230 kmdi quraydı.

Administrativlik bóliniwi

№	Rayon	Qıtaysha аtaması	Pinyin tilinde	Xalıq sanı (2010-jılǵı)	Maydanı (km²)	Xalıq tıǵızlıǵı (adam/km²)
Qala rayonları				3 538 275	412	8 588
1	Futian	福田区	Fútián Qū	1 318 055	79	16 756
2	Luohu	罗湖区	Luóhú Qū	923 423	79	11 726
3	nanshan	南山区	Nánshān Qū	1 087 936	182	5 877
4	Yantian	盐田区	Yántián Qū	208 861	72	2 798
Qala janındaǵı rayonları				4 470 032	784	5 702
5	Baoan	宝安区	Bǎo'ān Qū	2 638 807	402	6 564
6	Lungan	龙岗区	Lónggǎng Qū	1 831 225	382	2 794
Átirapındaǵı rayonlar				2 349 631	793	2 623
7	Guanmin	光明新区	Guāngmíng Xīn Qū	481 420	156	3 097
8	Pinshan	坪山新区	Píngshān Xīn Qū	309 211	168	1 852
9	Lunxua	龙华新区	Lónghuá Xīn Qū	1 379 000	175	7 880
10	Dapen	大鹏新区	Dàpéng Xīn Qū	180 000	294	612
Jámi				10 357 938	1 989	5 201

Derekler

↑ ^1,0 ^1,1 „Xitoy Xalq Respublikasi - Guangdong ma'muriy birliklari“. 14-mart 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi.
↑ „Overview“. 23-fevral 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi.
↑ „Shenzhen designated as UNESCO Creative Cities“. 21-iyul 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-fevral 2012-jıl.
↑ . Archived from the original on 2012-05-11. https://web.archive.org/web/20120511090249/http://www.sz.gov.cn/cn/zjsz/szgl/201107/t20110712_1675686.htm.
↑ „How the U.S. Lost Out on iPhone Work“. 22-mart 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-mart 2012-jıl.

[Geohive-1] 1,0 ^1,1 „Xitoy Xalq Respublikasi - Guangdong ma'muriy birliklari“. 14-mart 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi.

[autogenerated5-2] „Overview“. 23-fevral 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi.

[3] „Shenzhen designated as UNESCO Creative Cities“. 21-iyul 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-fevral 2012-jıl.

[szmc4-4] . Archived from the original on 2012-05-11. https://web.archive.org/web/20120511090249/http://www.sz.gov.cn/cn/zjsz/szgl/201107/t20110712_1675686.htm.

[5] „How the U.S. Lost Out on iPhone Work“. 22-mart 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-mart 2012-jıl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]