Tábiyiy geografiyalıq processler

Tábiyiy geografiyalıq procesler dep, Jerdiń sırtqı (ekzogen) kúshleri hám insannıń xojalıq iskerligi tásirinde júz beretuǵın proceslerge aytıladı.Tábiyiy geografiyalıq procesler taw jınıslarınıń jemiriliwinde, taw jınıslarınıń fizikalıq jaǵdayınıń ózgeriwinde, jer beti relyefiniń qáliplesiwi hám ózgeriwinde, atmosfera qubılıslarınıń rawajlanıwında kórinedi. Olar rawajlanǵan aymaqlarda túrli imaratlardı jaylastırıw, qurıw hám isletiwde belgili bir qıyınshılıqlar júzege keledi. Sonıń ushın bunday procesler rawajlanǵan hám tarqalǵan orınlarda hár túrli imaratlar qurıwdıń ilimiy tiykarların islep shıǵıw mashqalası júzege kelmekte. Sel, súrilme, kóshki, batpaqlanıw, kóp jıllıq muzlıq, qurǵaqshılıq, oyılıw tarqalǵan orınlarda qurılıs jumısların alıp barıw ushın házirgi waqıtta arnawlı qaǵıydalar, kórsetpeler islep shıǵılǵan.Tábiyiy faktorlar, óz náwbetinde, eki úlken toparǵa bólinedi: Jerdiń ishki kúshleri menen baylanıslı hám sırtqı kúshler menen baylanıslı bolǵan faktorlar. Jerdiń ishki kúshleri endogen (grekshe «endo» — ishki, «genos» — kelip shıǵıw) kúshler dep ataladı. Olardıń tásirinde vulkanlar atıladı, jer silkiniwler, tektonikalıq procesler júz beredi. Bunday procesler endogen yamasa geologiyalıq procesler dep ataladı. Sırtqı faktorlar ekzogen (grekshe «ekzo» — sırtqı, «genos» — kelip shıǵıw) faktorlar yamasa kúshler dep ataladı. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde júzege keletuǵın procesler ekzogen procesler yamasa tábiyiy geografiyalıq procesler dep ataladı. Bunday procesler Quyashtıń ıssılıǵı, awırlıq kúshi, jer astı hám jer ústi suwları hámde organizmlerdiń tásirinde júzege keledi hám rawajlanadı. Ekzogen proceslerge unıraw, eroziya, abraziya, deflyaciya, jerdiń shógiwi, karst, sel, qar kóshkisi sıyaqlı qubılıslar kiredi.