Turizm
Turizm (fransuzsha; bizińshe — aylanıw, sayaxat), sayaxatshılıq — sayaxat(sapar) qılıw; keń túrde rawajlanǵan dem alıw túrlerinen biri. Turizm degende fizikalıq shaxstıń kúndelikli turar ornınan saǵlamlastırıw, bilimlendiriw, káspiy-ámeliy yaki basqa maqsetlerde barılǵan orında (mámleketde) haq tólenetuǵın is penen shuǵıllanbagan halda uzaǵı menen 1 jıl múddetke jónep ketiwi (sayaxat qılıwı) túsiniledi.
Turizmniń tariyxı XIX ásir baslarına barıp taqaladı. Dáslep Angliyadan Fransiyaǵa birlesken sayaxatshılıq shólkemlestirilgen (1815). Turizmniń tiykarshısı esaplanatuǵın ingliz ruwxanıysı Tomas Kuk 1843-jılda 1-temir jol sayaxatshılıǵın shólkemlestiredi. Sonnan keyin ol óziniń jeke turistlik kárxanasın dúzdi hám 1866-jılda dáslepki sayaxatshılıq komandaları AQShqa jónetıldi. Shıǵısta arab sayaxatshısı Ibn Battuta 21 jasında sayaxattı baslap, deyerli barlıq Shıǵıs hám Arqa mámleketlerin piyada aylanıp shıqtı.
Mawarannahr dáslepki sayaxatshılardıń saparları Amir Temur hám Temuriyler dáwirinde jedellesken. Amir Temur fransuz quralı Karl VI hám ingliz quralı Genrix IV penen turaqlı baylanısta bolǵan. Onıń elshisi 1403-jılı Parijge kelgen. Ispaniyalı Klavixonıń "Ullı Temurdıń ómiri hám iskerligi" kitabında Mawarannahrdaǵı social turmısı hám sayaxatshılardıń Temur mámleketine talpınıwı súwretlengen.
Házirgi kúnde Turizm dúnyanıń júda kóp mámleketlerinde ǵalabalı tús alǵan. Ádette, Turizm, turizm shólkemleri arqalı turizm marshrutları boyınsha shólkemlestirildi. Turizmniń júda kóp túrleri hám formaları bar (ishki, xalq aralıq, háweskerlik turizmi, birlesken turizm, jaqın jerge sayaxat, uzaqqa sayaxat, bilim dárejesin keńeyttiriw maqsetindegi turizm, tawǵa shıǵıw, suw turizmi, avtoturizm, piyada júriletuǵın turizm, sport turizmi hám basqalar).
Ózbekstanda turizm tarawına basshılıqtı "Ózbekturizm" milliy kompaniyası (27-iyul, 1992-jılda dúzilgen) alıp baradı. Kompaniyanıń tiykarǵı wazıypası turizm infrastrukturasın rawajlandırıw, shet el qarjısın ózine tartıp zamanagóy turistlik komplekslerin jaratıw, jańa turistlik jónelislerdi islep shıǵarıw, xizmetler sheńberin keńeyttiriw hám basqalardan ibárat.
"Ózbekturizm" milliy kompaniyası sayaxat qılıw túrine qarap tómendegi turistlik jónelislerdi islep shıqqan: klassik jónelis (Tashkent, Samarqand, Buxara, Xiywa, Tashkent; Tashkent, Samarqand, Buxara Shaxrisabz, Tashkent). Bul jónelis eń eski estelikler hám basqa tariyxiy mádeniy ótmishten qalǵan esteliklerge sapar menen baylanıslı; ekologik turizm jónelisi (Chimyon, Chorvoq dem alıw hám dawalanıw ornı, Zamin qorıqxanası, Buxara wálayatındaǵı qorıqxanalar). Bul jónelis bólek qáwipsiz qılınatuǵın tábiiy aymaqlar hám sayaxatshılar ushin ekologik tárepten qolay hám de paydalı esaplanatuǵın orınlarǵa sapar menen baylanıslı; arxeologik turizm jónelisi (Qaraqalpaqstan, Surxandarya, Samarqand aymaqları boylap). Bul jónelis Ózbekstannıń eń eski tabılǵan zatları hám arxeologik qazılmalar alıp barılıp atırǵan orınları menen tanısıwdı maqset etip qoyadı; ekstremal turizm jónelisi (Chimyon, Ferǵana oypatlıǵı, Aral boyı, Buxara, Nawayı wálayatı aymaqları boylap); liniy turizm baǵdarı (Tashkent, Samarqand, Buxara, Tashkent) — mámleketimizdegi tariyxiy diniy ótmishten qalǵan esteliklerdi ziyarat qılıw menen baylanıslı.