Túrkiya Konstituciyalıq referendumı (2017)
2017-jılǵı Turkiya konstituciyasına ózgeris kiritiw boyınsha referendum 2017-jıl 16-aprelde bolıp ótken xalıq dawısı[1]. Saylawshılar Turkiyanıń ámeldegi Konstituciyasınıń 18-statyasına ózgeris kiritiw ushın dawıs berdi. Húkimran Ádalat hám Rawajlanıw partiyası (AK Partiya) hám onıń tiykarlawshılarınan biri Prezident Rajab Toyyib Erdoǵan tárepinen qollap-quwatlanǵan dúzetiwler boyınsha tartıslardan keyin, qarsılası Milletshil Háreket partiyası (MHP) járdeminde uzaq waqıt dawam etti. Referendum sheshimi parlament tárepinen qabıllandı. Ózgertiwler kompleksi bar parlament sistemasın biykarlaw jáne onı prezidentlik sistemasına almastırıw, bas ministr lawazımın biykarlaw, parlamenttegi deputatlar sanın 550 den 600 danaǵa asırıw, Sudyalar hám sudyalar Joqarǵı Keńesi strukturasına ózgertiwler kirgiziwdi óz ishine aladı.
Parlament Konstituciyalıq Komissiyası
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
AK Partiyanıń 316 deputatı tárepinen qol qoyılǵan 21 elementten ibarat konstituciyaǵa ózgertiw usınısı Turkiya Ullı Millet Jıynalısı baslıǵına jiberildi, keyininen Parlament Konstituciya komissiyasında óz ara kelisiwler baslandı. AK Partiya deputatı Mustafo Shentop basshılıǵındaǵı komissiya jumısı 2016-jıldıń dekabr ayında joybarlastırılǵan sáneden bir ay aldın baslandı. 25 aǵzalıq Parlament Konstituciyalıq komissiyasındaǵı bólistiriw parlamenttegi orınlar sanına qaray, 15 aǵza AK Partiyadan, 5 aǵza CHPdan, 3 dana HDPdan, 2 dana MHPdan boldı. Baspasózdegi sınshılar ózgertiwler paketi boyınsha óz ara kelisiwlerden kútilmegen hádiyseler kútpedi, sebebi AK partiya komissiyadaǵı kópshilikke ońlaw usınıw usınısına iye edi[2]. Óz ara kelisiwler waqtında keskin keskinlik sebepli deputatlar arasında waqtı-waqtı menen fizikalıq urıs júz bergen[3].
Wákiller Palatasınıń Konstituciyalıq komiteti barlıq usınıs etilgen dúzetiwlerdi parlament tastıyıqlawına usınıwdan aldın ózgertiw yamasa biykarlaw huqıqına iye edi. Komissiya tárepinen ayırım usınıslarǵa kishi ózgertiwler kirgizildi, mısalı, sudyalar hám prokurorlar Joqarǵı Keńesi aǵzalar sanın birinshi joybardaǵı 12 danadan 13 danaǵa ózgertirdi[4].Usınıs etilgen 21 bántten úshewin usınıstan alıp taslawǵa qarar etti, usınıs etilgen bántler sanın 18ge qısqartırdı. Parlamenttegi ornı qandayda-bir sebepke kóre bos qalǵan deputattı almastırıwdı názerde tutatuǵın “rezerv deputat” mártebesin óz ishine alǵan besinshi usınıs komissiyanıń jumıs tártibi talqılawı menen birge ózgertiw kirgiziw usınısınan shıǵarıp taslandı[5]. AK partiyalı deputatlar,parlamentte orın iyelewge háreket qılıp atırǵan adamlar tárepinen abay etiliwin hám olardıń qawipsizligi qáwip astında qalıwın bildirgeninde, ózgertiw usınıstan alıp taslandı[6]. Besinshi elementke qosımsha túrde Prezidentke joqarı lawazımlı shaxslardı belgilew tártibi hám principlerin belgilew huqıqın beretuǵın 14-element hám Prezidentke shólkemlestiriw, wazıypalar, kepilliklerdi tártipke salıw huqıqın beretuǵın 15-element hám de mámleket mákemeleri hám shólkemleriniń oraylıq basqarıw sheńberindegi minnetlemeleri de biykar etildi[7].
Parlament dawısı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Parlament Konstituciyalıq komissiyasındaǵı ózara kelisiwler juwmaqlanǵanan keyin, 18 bántten ibarat ońlaw usınısı ushın parlamentte dawıs beriw procesi baslandı. Usınıstıń referendumǵa qoyılıwı ushın besten úsh kópshilik dawıs penen 330 dawıs, tuwrıdan-tuwrı ámelge asırılıwı ushın bolsa úshten eki kópshilik dawıs penen 367 dawıs alıwı kerek edi. AK Partiya rásmiyleri, dawıs beriwden aldın 367 teńdeyden ótken sonda da, ózgerislerdiń xalıq dawısısız ámelge asırılmawı bildirgen edi[8].
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ "Referandum 16 Nisan'da 2017 başkanlık sistemi referandum zamanı!". Yeni Şafak. 10 Şubat 2017. http://www.yenisafak.com/gundem/referandum-16-nisanda-2610961.
- ↑ . 26 Aralık 2016.
- ↑ . 24 Aralık 2016.
- ↑ „Cumhurbaşkanının kararname yetkisi anayasa teklifinden çıkarıldı“. 29 aralık 2016da túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „Yedek milletvekilliği iptal“. NTV (27 aralık 2016). 14 nisan 2017da túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „'Yedek milletvekilliği' iptal oldu“. T24 (27 aralık 2016). 28 aralık 2016da túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „Anayasa teklifi değişti: 21 maddeden ikisi iptal“. BirGün (28 aralık 2016). 29 aralık 2016da túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ "Başbakan Yıldırım: Başkanlık teklifimizi Meclis'e getireceğiz". Akşam. 13 Ekim 2016. http://www.aksam.com.tr/siyaset/basbakan-yildirim-baskanlik-teklifimizi-c2meclise-getirecegiz-c2/haber-556678.