Kontentke ótiw

Túrkiya—Siriya jer silkiniwi (2023)

Wikipedia, erkin enciklopediya

2023-jıl 6-fevral kúni Túrkiya qublasındaǵı Gaziantep qalası batısında jergilikli waqıt penen saat 04:17 de (UTC 01:17) kúshli jer silkiniw júz berip, Túrkiya hám Siriyada keń kólemli zıyanlarǵa sebep boldı. Maksimal Mercalli intensivligi kórsetkishinde IX (wayranlaytuǵın) hám 7,8 magnitudalı dep bahalanǵan usı jer silkiniw 1939-jılǵı Erzincan jer silkiniwi menen uqsas bolıp, Túrkiya tariyxında júz bergen eń kúshli jer silkiniw esaplanadı. 1668-jılǵı arqa Anatoliya jer silkiniwi de kúshli bolǵanlıǵı belgilengen. Bul jer silkiniw, sonday-aq, 1999-jılǵı Izmit jer silkiniwinen keyin mámlekette júz bergen eń qáweterli jer silkiniw sanaladı.

Jer silkiniwden keyin kóplegen aftershoklar júz berip, olardan eń kúshlisi 7,5 magnitudaǵa teń boldı. Ekinshi jer silkiniw 9 saattan keyin, Qahramanmaraş wálayatınıń Eginözü qalasınan 4 km (2,5 milya) qubla-shıǵısta Túrkiya waqtı menen saat 13:24 te (UTC 10:24) júz berdi. Keyingi jer silkiniwdiń maksimal Mercalli intensivligi IX hám magnitudası 7,5 edi. Jer silkiniwler nátiyjesinde 4,300 den artıq adam qaytıs boldı, 19,300 den artıq adam jaradar boldı.

Tektonikalıq jaǵdaylar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Geologiya

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Shıǵıs Anadolu kórsetpesi jaylasqan Anadolu plitasınıń kartası.

Jer silkiniwlerdiń dáslepki ornalasıwı Anadolu, Arab hám Afrika plitaları ortasındaǵı úshlik kóshe kesispesi jaqınında edi. Jer silkiniw mexanizmi hám jaylasıwı Shıǵıs Anadolu kórsetpesi zonasında yamasa Óli teńiz ózgeriwi zonasında júz bergen jer silkiniw menen sáykes keledi. Shıǵıs Anadolu kórsetpesi Túrkiyanıń Egey teńizi bóleginen batısqa jılısıwın, Óli teńiz konversiyası bolsa Arabstan yarım atawınıń Afrika hám Evroaziya plitalarına salıstırǵanda arqaǵa qaray jılısıwın támiyinleydi.

Shıǵıs Anadolu kórsetpesi 700 kilometr uzınlıqtaǵı (430 milya) sinistral jarıq bolıp, Anadolu hám Arab plitaları arasındaǵı shegaranı quraydı. Plitalar jılısıwı shıǵıstan batısqa qaray jılına 10 mm (0,39 dyuym) ge azayıp, jılına 1-4 mmdi (0,039 -0,157 dyuym) quraydı. Jarıq 1789 (7,2 mag.), 1795 (7,0 mag.), 1872 (7,2 mag.), 1874 (7,1 mag.), 1875 (6,7 mag.), 1893 (7,1 mag.) hám 2020 (6.8 mag.) jıllarda iri jer silkiniwler keltirip shıǵarǵan. Bul jer silkiniwler nátiyjesinde jarıqtıń ayırım bólimlerinde jarılıw gúzetilgen. Shıǵıstaǵı seysmikalıq aktiv Palu hám Pütürge segmentleri 6,8-7,0 magnitudalı jer silkiniwler ushın shama menen 150 jıllıq tákirarlanıw aralıǵın kórsetedi. Batıstaǵı Pazarjik hám Amanos segmentlerinde 7,0-7,4 magnitudalı jer silkiniwler ushın uyqas túrde 237-772 hám 414-917 jıl tákirarlanıw intervalları bar.

Óli teńiz ózgeris shegarası Qızıl teńiz boylap arqadan qublaǵa, Shıǵıs Anadolu jarıǵı menen tutasǵan Maras úshlik kóshe kesispesine shekem sozılǵan. Túrkiyanıń qublasındaǵı shep lateral slip jarıǵınıń arqa bólegi keminde 14 iri tariyxıy jer silkiniw deregi bolǵan. 1822 hám 1872-jıllarda eki iri magnitudalı jer silkiniw kelip shıqtı. 1822-jılǵı jer silkiniw keminde 1,800 dana jábirleniwshilerge alıp kelgen edi. 115, 526 yamasa 525, 587, 1169 yaki 1170 hám 1822-jıllardaǵı jer silkiniwler uyqas túrde bir neshe on mıńnan bir neshe júz mıńǵa shekem ólimge alıp kelgen.

Seysmikalıq

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

6-fevraldaǵı jer silkiniw júz bergen aymaq seysmologiyalıq tárepten salıstırǵanda tınısh aymaq esaplanadı. 1970-jıldan berli 6-fevraldaǵı jer silkiniwden 250 km uzaqlıqta 6 yamasa úlkenlew magnitudalı úsh jer silkiniw júz bergen. Olardan eń irisi 6,7 magnitudalı jer silkiniw bolıp, 2020-jıl 24-yanvarda 6 -fevraldaǵı jer silkiniw aymaǵınan arqa-shıǵısta júz bergen. Usı jer silkiniwlerdiń barlıǵı Shıǵıs Anadolu jarıǵı boylap yamasa onıń qasında júz bergen. 6-fevraldaǵı epicentr zonasınıń seysmikalıq tárepten salıstırmalı tınıshlıǵına qaramay, Túrkiya qublası hám Siriya arqasında áyyemnen sezilerli hám wayran etiwshi jer silkiniwler júz bergen. Siriyanıń Aleppo qalası tariyxtan bir neshe márte iri jer silkiniwler nátiyjesinde wayran bolǵan, biraq bul jer silkiniwlerdiń anıq jaylasıwı hám magnitudaların tek shamalaw múmkin. Halabta 1138-jıl 7,1 magnitudalı hám 1822-jılda 7,0 magnitudalı jer silkiniw júz bergen. 1822-jılǵı jer silkiniw jábirleniwshileri sanı 20 000 nan 60 000 ǵa shekem edi. 1114-jılda Marash qalasında jer silkiniw júz berip, 40 000 adam qaytıs bolǵan. 856, 1033 hám 1754-jıllarda Jaqın Shıǵısta júz bergen kúshli jer silkiniwler uyqas túrde 200 000, 70 000 hám 40 000 adamniń ólimine sebep bolǵan.

Jer silkiniwler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tiykarǵı kúsh

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

 

Seismogram of the Mww 7.8 earthquake
Seismogram of the Mww 7.5 earthquake
Tiykarǵı kúsh (shepte) hám 7.5 magnitudalı aftershok (ońda) seysmogrammaları

Jer silkiniw UTC waqıtı menen saat 01:17 de júz bergen. Amerika Qurama Shtatları Geologiyalıq xızmeti (USGS) jer silkiniw magnitudasın 7.8 GEOSCOPE 8.0, Global Centroid Moment Tensor (GCMT) bolsa 7,8 dep maǵlıwmat berdi. Jer silkiniw orayı Gaziantepten 34 km (21 mi) batısta, Siriya menen shegarada jaylasqan. Bul Túrkiyada belgilengen eń kúshli jer silkiniw bolıp, 1939-jıldaǵı Erzincan jer silkiniwine teń hám jáhán kóleminde 2021-jıl avgustınan berli belgilengen eń kúshli jer silkiniw bolıp tabıladı.

Kúsh sayız slip komponentin óz ishine alǵan fokus mexanizmine iye edi. Kúsh arqa-batıs, qubla-shıǵıs, arqa-shıǵıs yamasa arqa-batıs-qubla-shıǵıs shókpedegi arqa-batıs qıysıq jarıqlarında payda bolǵan. USGS jarılıw kólemin ~ 190 km (120 mi), keńligin ~ 25 km (16 mi) dep esapladı. Saudiya Arabiyasındaǵı Patsha Abdulla atındaǵı pán hám texnologiya universitetiniń geofizika professorı jer silkiniw 300 km (190 mi) den aslam jarıq payda etken bolıwı múmkinligin ayttı. Bul Shıǵıs Anadolu jarıǵı hám Óli teńiz transformaciyasınıń jarılıp ketken bólimleri bolǵan dep shama etildi.

Aftershoklar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tiykarǵı kúshten shama menen 11 minut ótkennen 6,7 magnitudalı aftershok júz bergen. USGS maǵlıwmatlarına kóre, tiykarǵı kúshten keyin altı saat ishinde 4,0 hám odan joqarı magnitudalı 25 jer silkinıwleri belgilengen. 12 saattan kóbirek waqıt ótkennen, USGS 4,3 yamasa odan úlkenlew magnitudalı keminde 54 jer silkiniwin xabar etken bolsa, Túrkiya Tábiyiy apatlar hám Ayrıqsha jaǵdaylardı basqarıw agentligi (AFAD) keminde 120 jer silkiniwin belgilegen. Eki tiykarǵı jer silkiniw tásirinde júzege kelgen silkiniwler Daniya hám Grenlandiyaǵa shekem sezilgen. GEOSCOPE hám GCMT maǵlıwmatlarına kóre 7,5 yamasa 7,7 magnitudalı qosımsha jer silkiniw júz bergen. Kayingi jer silkiniw UTC waqtı menen saat 10:24 te júz berip, epicentri Qahramanmaraş wálayatınıń Eginözü qalasınan 4 km (2,5 mi) qubla-shıǵısta jaylasqan. Bul jer silkiniw shıǵıs-batıs jónelis boylap, arqa tárepke yamasa arqadan qublaǵa jónelgen shıǵıs-batıs jónelis boylap jarılıp ketken[1]. USGS jer silkiniw uzınlıǵı ~ 120 km (75 mi), keńligi ~ 18 km (11 mi) bolǵan ayrıqsha jarıqtı payda etken bolıwı múmkinligin ayttı[2]. Odan keyin taǵı eki qosımsha 6,0 magnitudalı jer silkiniw júz berdi.

5,0 yamasa joqarılaw kórsetkishli aftershoklar
Sáne Waqıt (UTC) M MMI Shuqırlıq Der.
6−fevral 01:26 5.6 VII (Júdá qattı) 17.0 km (10.6 mi) [3]
6−fevral 01:28 6.7 VIII (Awır) 14.5 km (9.0 mi) [4]
6−fevral 01:36 5.6 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [5]
6−fevral 01:58 5.1  — 10.0 km (6.2 mi) [6]
6−fevral 02:03 5.5 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [7]
6−fevral 02:23 5.2 IV (Jeńil) 11.4 km (7.1 mi) [8]
6−fevral 04:18 5.0 VI (Qattı) 14.5 km (9.0 mi) [9]
6−fevral 10:24 7.5 IX (Wayrangershilikli) 10.0 km (6.2 mi) [2]
6−fevral 10:26 6.0 VI (Qattı) 20.1 km (12.5 mi) [10]
6−fevral 10:35 5.8 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [11]
6−fevral 10:51 5.7 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [12]
6−fevral 11:01 5.0 VI (Qattı) 10.0 km (6.2 mi) [13]
6−fevral 11:05 5.2 IV (Jeńil) 10.0 km (6.2 mi) [14]
6−fevral 12:02 6.0 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [15]
6−fevral 13:07 5.0  — 17.1 km (10.6 mi) [16]
6−fevral 13:39 5.1 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [17]
6−fevral 13:44 5.0 VI (Qattı) 10.0 km (6.2 mi) [18]
6−fevral 15:14 5.3 V (Ortasha) 10.0 km (6.2 mi) [19]
6−fevral 15:33 5.2  — 8.8 km (5.5 mi) [20]
6−fevral 16:43 5.0 VI (Qattı) 10.0 km (6.2 mi) [21]
6−fevral 18:04 5.3 VI (Qattı) 10.0 km (6.2 mi) [22]
6−fevral 20:38 5.3 III (Hálsiz) 10.0 km (6.2 mi) [23]
6−fevral 20:44 5.0  — 10.0 km (6.2 mi) [24]
6−fevral 21:58 5.1   II 10.0 km (6.2 mi) [25]
7−fevral 03:13 5.5 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [26]
7−fevral 07:11 5.4 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [27]
7−fevral 10:18 5.4 VII (Júdá qattı) 10.0 km (6.2 mi) [28]

Túrkiyadaǵı jábir hám qurbanlar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Túrkiya wálayatları kesiminde qurban bolǵanlar sanı[29]
Wálayat Ólimler Jaralanǵanlar
Adana 58 720
Adıyaman 20 200
Batman 0 20
Diyorbakır 46 557
Gaziantep 309 1,597
Hatay 520 700
Kahramanmaraş 234 1,700
Kilis 14 244
Malatya 106 1,941
Mardin 1 0
Osmaniye 205 1,003
Şanlıurfa 30 1,071

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ „TURKEY 2023/02/06 10:24:49 UTC, Mw=7.7“. GEOSCOPE Observatory (6-fevral 2023-jıl). Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  2. ↑ 2,0 2,1 „M 7.5 - 4 km SSE of Ekinözü, Turkey“. earthquake.usgs.gov. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  3. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.6 – 23 km NE of Musabeyli, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  4. ↑ National Earthquake Information Center „M 6.7 – Central Turkey“. United States Geological Survey (6-fevral 2023-jıl). Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  5. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.6 – 16 km S of Nurdağı, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  6. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.1 – 6 km ESE of Hasanbeyli, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  7. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.5 – 2 km S of Tut, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  8. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.2 – 21 km E of Nurdağı, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  9. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 – eastern Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  10. ↑ National Earthquake Information Center „M 6.0 - 10 km SE of Doğanşehir, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  11. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.8 - 13 km SW of Doğanşehir, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  12. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.7 - eastern Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  13. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 - 6 km W of Pazarcık, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  14. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.2 - 20 km ESE of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  15. ↑ National Earthquake Information Center „M 6.0 - 5 km NE of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  16. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 - 3 km NNW of Nurhak, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  17. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.1 - 3 km ENE of Kahramanmaraş, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  18. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 - 7 km SE of Nurhak, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  19. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.3 - 12 km NE of Gölbaşı, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  20. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.2 - 15 km NNW of Çelikhan, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 6-fevral 2023-jıl.
  21. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 - 6 km SSW of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  22. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.3 - 6 km SW of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  23. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.3 - 29 km WNW of Gaziantep, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  24. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.0 - 6 km SE of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  25. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.1 - 10 km E of Göksun, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  26. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.5 - 9 km ESE of Gölbaşı, Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  27. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.4 - eastern Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  28. ↑ National Earthquake Information Center „M 5.4 - eastern Turkey“. United States Geological Survey. Qaraldı: 7-fevral 2023-jıl.
  29. ↑ „Son Dakika: Fuat Oktay duyurdu... Kahramanmaraş'taki depremde can kaybı 1541“ (tr) (6-fevral 2023-jıl).
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Túrkiya—Siriya_jer_silkiniwi_(2023)&oldid=56723» saytınan alınǵan