Zamaxshariy

Ábilqasım Maxmud Áz Zamaxshariy - áyyemgi Xorezmniń kórkem sóz danıshpanlarınıń biri, tilshi hám ádebiyatshı alım 1075-jılı Xorezmniń Zamaxshar awılında tuwılǵan. Ákesi Omar Axmad óz dáwiriniń bilimli adamlarınıń biri bolǵan. Ábilqasım jas waqtında záńgiden ıǵılıp, bir ayaǵı sınıp ómirlik mayıp bolıp qalǵan. Sol ushın da, ol barlıq ómirin ilimge baǵıshlaǵan. Jaslayınan Úrgenish medresesine kirip oqıp, onı joqarı bahalar menen pitkergen. Kitap kóshiriw (kátiplik) óneri menen shuǵıllanǵan. Ol waqıtlarda poligrafiya bolmaǵanı ushın da jas waqtınan baslap, kóp ǵana kitaplardı kóshirip xalıqqa tarqatqan. Bul jaǵday da, onıń ilim menen tereń shuǵıllanıwına múmkinshilik jaratqan. Sol tiykarda ol parsı, arab hám túrkiy tillerin puqta úyrengen. Jas Ábilqasımnıń ilimge bolǵan qızıǵıwshılıǵın quwatlaǵan, sol dáwirdiń belgili alımlarınan bolǵan Ábu Muzar Isfaxaniy oǵan ustazlıq ete baslaydı. Kóp ǵana kitaplardı kóshirip, onı xalıqqa satıp ádewir pul toplaǵan Zamaxshariy Buxara, Xorasan hám Isfaxan qalalarına baradı. Ol jerlerdegi medreseler hám ustazlar tálimi menen tanısıp, bilimin oǵada tereńlestiriw ushın Baǵdad, Damask, Mákke, Mádina qalalarına baradı. Sol tiykarda, ol 1132— 1135-jıllar aralıǵında tórt jıl Mákke qalasında bolǵan. Quran táliymatları haqqında «Al Kashshaf»— dep atalǵan miynetin jazǵan. Bul kitap dúnyanıń júzden aslam mámleketlerine tarqatılıp ketken. Áz Zamaxshariy bul dáwirde Mákkede ózin shákirt sıpatında kórsetkeni menen de, sońınan belgili Muddar 243 risler qatarına erisedi. Sońınan Xorezmge qaytıp kelip ilim menen tereń shuǵıllanadı. Ol 1144-jılı 69 jasında tuwılǵan awılı Zamaxsharda qaytıs bolǵan. Ábilqasım Zamaxshariydiń 50 den aslam ilimiy miynetleri kelip jetti. Onıń til bilimine baylanıslı jazılǵan eń úlken miyneti «Asas alboloǵa» (Sóz tiykarları) arab tilin úyreniw baǵdarındaǵı eń qunlı sabaqlıqlarınıń biri. Házirgi kúnde dúnyanıń kóp ǵana mámleketleriniń alımları bul kitaptan paydalanadı. Áz Zamaxshariy sonıń menen bir qatarda, shıǵıs ellerinde birinshi mártebe ádebiyat teoriyası baǵdarında sabaqlıq jazǵan alımlardıń biri. Onıń «Muqadamat Ál adab» (Ádebiyattanıwǵa kirispe) kitabı arab elleriniń kópshiliginde sabaqlıq sıpatında qollanıladı.