Zamaxshar

Bul betti tez óshiriw usınıs etiledi. Eger bul maqalanı óshiriw kerek emes dep oylasańız, óz pikirińizdi talqılaw bóliminde jazıp qaldırıń. Administratorlarǵa: bul betke siltewler, bettiń tariyxı (aqırǵı ózgerisleri), betti óshiriw. Maqala avtorına: Maqalańız óshiriliw qarsańında bolsa ne islew kerek?

Úlgi:Bilgiquti qadimiy manzilgohZamaxshar, Zmuxshir, Zumukshir (parsısha زمخشر‎, túrkmenshe Yzmykşir) — áyyemgi hám orta ásirlerde Xorezmde bar bolǵan qala, ayırım maģlıwmatlarģa kóre awıl. Zamaxshar Islam ulaması Mahmud ibn Umar Zamaxshariydiń watanı. Ol házirgi Túrkmenstannıń arqasındaģı Tasháwiz wálayati Taxta rayonındaģı awıl ornında bolǵan.

Tariyxı

Zamaxshar eramizdan aldınģı III ásirde júzege kelgen. Eramizdiń birinshi ásirlerinde bul aymaqtaģı eń iri xalıq punktlerinen birine aylanģan. Zamaxshar sawda jolları hám tabiyiy suwģarilatuģın taw aldı aymaqlarında jaylasqan awıllardan biri edi. Mesopotamiyadan sawda jolı Niso, Qaraqum hám Zamaxshar arqalı Gúrgenjge ótken, ol jerde bir qansha jollar birlesken, soń Ustyurt arqalı Volga hám Qara teńizdiń oń qırģaģina barǵan. Qala X ásirde Orta Aziyada sırlanģan buyımlar gúlálshılıģı gúllep-jaynaģan dáwirde gúlálshılıq islep shıǵarıw oraylarınan biri bolǵan. Zamaxshardıń eń gúllep-jasnaģan dáwiri IX—X ásirlerge tuwrı keledi.

Al-Muqaddasiy (X ásir) maģlıwmatlarına kóre, orta ásirlerde Zamaxshar kishi qala (Kat, Gurganj hám regiondaģı basqa qalalardan eń kishisi) bolǵan. Ibn Battuta (XIV ásir) bul awıl Gurganjdan 4 shaqırım uzaqlıqta jaylasqanlıģın jazǵan. Zamaxshar Xorezimniń 1315-jılda Shıńģızlı Baba-ul (Shıńǵısxan úkesi Joji-Xasordıń áwladı) tárepinen wayran qılınģan qalaları taypasına kiredi. XIV ásirden keyin jazba dereklerde qala haqqında tilge alınbaģan.

Al-Muqaddasiy Zamaxshar haqqında jazǵan[14]:   Zamaxshar arab geografi Muqaddasiy shıǵarmasında jáne sonday táriyplengen: "…onsha úlken bolmaǵan awıl, onda diywal, xandaq, qamaqxana, temir menen qaplanģan dárwázalar, hár keshte kóterip qoyılatuǵın kópirler bar. Onı úlken jol kesip oʻtedi; jome meshiti shıraylı. Ol bazardıń shetinde jaylasqan". V. V. Bartold pikirinshe, Zamaxshar Xiwadan 80, Kórkem Úrgenishten 125 shaqırım keletuǵın Zumukshir qarabalar ornında bolģan Túrkmenler onı Izmixshir dep ataģan.

Qaldıqları

Zamaxshar qalası qaldıqları Túrkmenistannıń Tashhawız wálayatı Góroģli qalasınan 26 km batısta jaylasqan. Qaldıqlardan onshalıq uzaq bolmaǵan jerde Gerelde (qubladan 0,5 km) hám Yzmikshir (batıstan 1,2 km) awılları jaylasqan. Bul qaldıqlar 1873-jıl 4—11-avgustda aymaqta razvedka alıp barǵan shor generali M. D. Skobelevdiń „Ot Zmukshira do kolodsev Orta-kuyu“ dóretpesinde tilge alınǵan. Zamaxshar qaldıqları M. V. Voyevodskiy (1934), Yahyo Gʻulomov (1936), S. P. Tolstov (1938) basshılıģında ekspediciyalar teksergen.

Qala diywallarınıń ayırım bólimleri hám ılay gerbishten qurılģan dárwázaları házirgi kúnge shekem saqlanıp qalģan. Diywallardıń ulıwma uzınlįģı 1500 m di quraydı. Qalani orap turģan xandaqdıń shuqirliģi 16 m, keńligi 15 m ge shekem.

Jáne qarań

• Mahmud az-Zamaxshariy