Axmed Mutushev
| Tuwılǵan sánesi | 1879 |
|---|---|
| Qaytıs bolǵan sánesi | 1943 |
| Puqaralıǵı | Úlgi:Rossiya imperiyasi Úlgi:SSSR |
| Kásibi | advokat, publitsist, siyosatchi |
Axmed (Axmetxan) Magomedovich Mutushev (1879-jıl (1884[1]) – 1943-jıl) – chechen advokati, publitsist, jámáát hám siyasiy arbab. Shor armiyası podpolkovnigi, rus-yapon urısı qatnasıwshısı. Fevral krizisinen keyin Chechenstan hám Kavkazda júz berip atırǵan social hám siyasiy proceslerdiń aktiv qatnasıwshısı bolģan[2].
Biografiyasi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Axmed Magomedovich 1879-jılda tuwılģan. Ákesiniń wásiyatin islep, 1904-jılda Sankt-Peterburgdaģi artilleriya mektebin shegirmeli diplom menen tamamlaģan. Shor armiyasında podpolkovnik laureatina iye bolǵan. Rus-yapon urısında qatnasqan[1].
1911-jılda Xarkov universitetiniń yuridik fakultetin tamamlaģan. Qábiletli talabaģa Sankt-Peterburg universitetinde mámleket imtixanlarin tapsırıw hám namzatlıq dissertatsiyasin qorǵawdı usınģan. Mutushev sınawlardan úlgili bahalarģa ótip, advokatlıq iskerligin baslaǵan[1].
Mutushev XIX ásir aqırında ózin qábiletli publitsist dep járiya qılģan. Mutushev óz baspalarında xalqlardıń social-siyasiy ahwalına tiyisli zárúr máselelerin kótergen, miynetkesh xalıqtı ezip atırǵan shor birlespesi, Terek wálayatı basqarması apparatı mánsápli shaxslardı sın kózge alǵan. Mutushevtiń sózlerine kóre, „tek saylanǵan aymaqlıq birlespe hámme jerde, sol qatarı, álbette, Kavkazda da tártipti tiklewi múmkin “.
Sovet dáwiri[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Axmed 1921-jılda balaları jasap kiyatirģan Xarkovģa kóship ótken hám partiya ishine kirgen. Bıraq F. Dzerjinskiy onı Moskvaģa alıp ketgen, Mutushev VChKda Joqarı tribunalda óz aldına isler boyınsha tergewdi sıpatında isley baslaǵan. Bıraq tez arada chechen xalqı wákilleri RSFSR húkimetine Mutushevdi Chechenstanģa qaytarıw iltiması menen múráját qılģan[3].
1922-jıl 2-yanvarda Grozniy krizis komiteti jańa atqarıwshı komiteti hám onıń basshısın saylaw ushın Chechenstan Sovetleriniń III qurıltayına shaqırģan. Gikalo tárepdarlari óz jeńisin bekkemlewge arman qılģan. Bıraq, Mutushevtiń kútilmegende qurıltayda payda bolıwı, olardıń rejelerin shatastırıp jiberdi. Delegatlar onı qurıltay prezidiumina kiritiwdi talap qılģan. Mutushev jıynalģanlardıń itibarın tartqan hám haqiyqatta qurıltay isin óz qolına alģan. Bolshevikler hám olardıń tárepdarları qarsılıq sıpatında jıynalıstı tárk etgen. Nátiyjede Mutushev bir dawısdan Chechen milliy okrugi atqarıwshı komiteti baslıģı etip saylanģan.
Mutushev Moskvada Gikaloqa qarsı gúreste járdem tabıwǵa isengen. Bıraq, onıń tárepdarlari óz lawazımlarınan bosatılģan yaki kishi lawazımlarģa ótkizilgen. Sonıń ushın Mutushev aktiv siyasiy iskerlikten waz keshken hám 1920-jıllardıń ortalarınan Moskvada yuridik máslahátshi bolıp islegen. 1930-jılda mámleket shegarasın kesip ótiwge urınģanda jalģan ayıplawlar menen bes jılģa azatlıqtan sheshletilgen. Bıraq, qamaqta otırģanda da óziniń reabilitatsiyasi ushın gúresiwdi dawam ettirgen, qamaqtaģılardıń sháráyatın jaqsılawģa talpınģan, jurnalistik maqalalar jazģan hám qıtay tilin úyrengen.
1932-jılda S. M. Kirovtıń iltimasına muwapıq Mutushev azad qılınģan hám yuridik máslahátshi sıpatında is baslaģan. Bir múddet shańaraģı menen Stalingrad, Astraxan hám basqa qalalarda jasaģan. 1936-jılda Stalinge xat jollap, partiyadan haqsız shıģarıp jiberilgenligin, bıraq partiya sapına qayta tiklense, paydalı bolıwı múmkinligin aytqan. Sol jılı qamaqqa alınǵan. Gúwahlardıń jazıwınsha, Axmed 1943-jıl oktyabr ayında Tashkent jaqınındaģı lagerde ókpe keselliginen dúnyadan ótgen.
1975-jılda Ózbekstan SSR Joqarı Keńesi kollegiyasi Mutushev isi boyınsha sud húkimin jınayat bolmaģanlıģı sebepli biykar qılınģan.
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Ахметхан Мутушев“. abrek.org (11-yanvar 2017-jıl). 18-aprel 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-aprel 2017-jıl.
- ↑ „Мутушев, Ахмед Магомедович“. Qaraldı: 22-noyabr 2023-jıl.
- ↑ „Мутушев Ахмад Магомедович“. Qaraldı: 22-noyabr 2023-jıl.