Axmed Mutushev

Tuwılǵan sánesi	1879
Qaytıs bolǵan sánesi	1943
Puqaralıǵı	Úlgi:Rossiya imperiyasi SSRA
Kásibi	advokat, publitsist, siyosatchi

Axmed (Axmetxan) Magomedovich Mutushev (1879-jıl (1884) – 1943-jıl) – chechen advokati, publitsist, jámáát hám siyasiy arbab. Shor armiyası podpolkovnigi, rus-yapon urısı qatnasıwshısı. Fevral krizisinen keyin Chechenstan hám Kavkazda júz berip atırǵan social hám siyasiy proceslerdiń aktiv qatnasıwshısı bolǵan.

Biografiyasi

Axmed Magomedovich 1879-jılda tuwılǵan. Ákesiniń wásiyatin islep, 1904-jılda Sankt-Peterburgdaǵi artilleriya mektebin shegirmeli diplom menen tamamlaǵan. Shor armiyasında podpolkovnik laureatina iye bolǵan. Rus-yapon urısında qatnasqan.

1911-jılda Xarkov universitetiniń yuridik fakultetin tamamlaǵan. Qábiletli talabaǵa Sankt-Peterburg universitetinde mámleket imtixanlarin tapsırıw hám namzatlıq dissertatsiyasin qorǵawdı usınǵan. Mutushev sınawlardan úlgili bahalarǵa ótip, advokatlıq iskerligin baslaǵan.

Mutushev XIX ásir aqırında ózin qábiletli publitsist dep járiya qılǵan. Mutushev óz baspalarında xalqlardıń social-siyasiy ahwalına tiyisli zárúr máselelerin kótergen, miynetkesh xalıqtı ezip atırǵan shor birlespesi, Terek wálayatı basqarması apparatı mánsápli shaxslardı sın kózge alǵan. Mutushevtiń sózlerine kóre, «tek saylanǵan aymaqlıq birlespe hámme jerde, sol qatarı, álbette, Kavkazda da tártipti tiklewi múmkin ».

Sovet dáwiri

Axmed 1921-jılda balaları jasap kiyatirǵan Xarkovǵa kóship ótken hám partiya ishine kirgen. Bıraq F. Dzerjinskiy onı Moskvaǵa alıp ketgen, Mutushev VChKda Joqarı tribunalda óz aldına isler boyınsha tergewdi sıpatında isley baslaǵan. Bıraq tez arada chechen xalqı wákilleri RSFSR húkimetine Mutushevdi Chechenstanǵa qaytarıw iltiması menen múráját qılǵan.

1922-jıl 2-yanvarda Grozniy krizis komiteti jańa atqarıwshı komiteti hám onıń basshısın saylaw ushın Chechenstan Sovetleriniń III qurıltayına shaqırǵan. Gikalo tárepdarlari óz jeńisin bekkemlewge arman qılǵan. Bıraq, Mutushevtiń kútilmegende qurıltayda payda bolıwı, olardıń rejelerin shatastırıp jiberdi. Delegatlar onı qurıltay prezidiumina kiritiwdi talap qılǵan. Mutushev jıynalǵanlardıń itibarın tartqan hám haqiyqatta qurıltay isin óz qolına alǵan. Bolshevikler hám olardıń tárepdarları qarsılıq sıpatında jıynalıstı tárk etgen. Nátiyjede Mutushev bir dawısdan Chechen milliy okrugi atqarıwshı komiteti baslıǵı etip saylanǵan.

Mutushev Moskvada Gikaloqa qarsı gúreste járdem tabıwǵa isengen. Bıraq, onıń tárepdarlari óz lawazımlarınan bosatılǵan yaki kishi lawazımlarǵa ótkizilgen. Sonıń ushın Mutushev aktiv siyasiy iskerlikten waz keshken hám 1920-jıllardıń ortalarınan Moskvada yuridik máslahátshi bolıp islegen. 1930-jılda mámleket shegarasın kesip ótiwge urınǵanda jalǵan ayıplawlar menen bes jılǵa azatlıqtan sheshletilgen. Bıraq, qamaqta otırǵanda da óziniń reabilitatsiyasi ushın gúresiwdi dawam ettirgen, qamaqtaǵılardıń sháráyatın jaqsılawǵa talpınǵan, jurnalistik maqalalar jazǵan hám qıtay tilin úyrengen.

1932-jılda S. M. Kirovtıń iltimasına muwapıq Mutushev azad qılınǵan hám yuridik máslahátshi sıpatında is baslaǵan. Bir múddet shańaraǵı menen Stalingrad, Astraxan hám basqa qalalarda jasaǵan. 1936-jılda Stalinge xat jollap, partiyadan haqsız shıǵarıp jiberilgenligin, bıraq partiya sapına qayta tiklense, paydalı bolıwı múmkinligin aytqan. Sol jılı qamaqqa alınǵan. Gúwahlardıń jazıwınsha, Axmed 1943-jıl oktyabr ayında Tashkent jaqınındaǵı lagerde ókpe keselliginen dúnyadan ótgen.

1975-jılda Ózbekstan SSR Joqarı Keńesi kollegiyasi Mutushev isi boyınsha sud húkimin jınayat bolmaǵanlıǵı sebepli biykar qılınǵan.