Bir kletkalı haywanlar

Bir kletkalı haywanlar — Ápiwayılar XVII ásirdiń ekinshi yarımında, ásirese mikroskop payda bolǵannan keyin belgili bola baslaydı. 1845-jılı eń birinshi ret Zibold hám Këlliker ápiwayılardıń bir kletkalı organizmler ekenligi tuwralı tusinik islep shıǵadı. XIX ásirdiń aqırınan baslap adam hám haywanlarda awır keselliklerdi payda etetuǵın parazit bir kletkalılardıń dene dúzilisi hám olardıń rawajlanıw tsikli haqqındaǵı izertlewler jurgizile baslaydı.

XX ásirdiń basında Germaniyada Shaudiń tárepinen kontsidiyanıń tirishilik tsikli izertlenedi. Grassi (Italiya), Danilevskiy (Rossiya) tárepinen bezgek (malyariya) keseli menen gúreste úlken áhmiyetke iye bolǵan qan sporovikleriniń tirishilik tsiklin jazadı.

XX ásirde ápiwayılardıń dúzilisin hám fiziologiyasın izertlewdiń jańa metodların islep shıǵıw menen baylanıslı bolǵan jumıslar tez pát penen rawajlanadı.

Bir kletkalılar kishi dúnyasına kiretuǵın haywanlardıń denesi bir kletkadan yamasa bir-birine usas duzilgen kletkalar toplamınan ibarat. Olardıń kletkasıda tiykarınan kóp kletkalılar kletkasına usas duzilgen, biraq olardan fiziologiyalıq jaqtan keskin parq qıladı. Sebebi bir kletkalılar erkin ómir keshiretuǵın organizmler bolıp, olar zat almasıw, háreketleniw, tásirleniw, kóbeytiw hám tiri organizmler ushın tán bolǵan basqa barlıq qásiyetlerge iye. Bunday funktsiyalardı kletkadaǵı arnawlı organoidlar (organellalar) orınlaydı. Bir kletkalılardıń organoidları kletkanıń bir bólimi bolıwı menen kóp kletkalılardıń organlarınan parq qıladı.

Bir kletkalılar jalǵan ayaqlar, arnawlı kirpiksheler hám qamshılar járdeminde háreketlenedi. Dem alıwı dene júzi arqalı boladı. Olardıń kislorodqa bolǵan zárurligi birdey emes. Suw túbinde hám balshıqta ómir keshiretuǵın haywanlar kislorodtı az talap qıladı.

Bir kletkalılardıń 70 mıńnan ziyat turi málim bolıp, olar Sarkadalılar, Mastigoforalar, Sporalılar, Miksosporidiyalar, Mikrosporidiyalar hám İnfuzoriyalar tiplerine ajıratıladı.