Friedrich Nietzsche

Tuwılǵan sánesi	15-oktyabr 1844
Qaytıs bolǵan sánesi	25-avgust 1900 (55 jasta)

Friedrich Wilhelm Nietzsche (aytılıwı: Fridrix Wilhelm Nitzshe, 15 oktyabr 1844 - 25 avgust 1900) - nemis avtorı hám filosofı bolǵan. Ol bir neshe kitaplar jazdı hám sol kitapları arqalı dúnyanı o'zgertiwge úmitlendi. Kópshilik adamlar onıń kitapların qızıqlı hám ádebiyat, sonday-aq filosofiyaniń ullı shıǵarmalarınan dep esaplaydı.

İsenimleri

Nitzshe kópshilik shıǵarmalarında adamlar qalay jasawı kerekligi haqqında jazdı. Ol sol waqıtta belgili bolǵan moral' haqqındaǵı kópshilik pikirlerdi kritikaladı, sebebi ol neniń tuwrı yamasa neniń natuwrı ekenligi haqqında anıq faktler bar ekenligine isenbedi. Onıń túsiniginshe adamlar moral tuwralı ózleriniń faktlerin payda etiwi kerek dep esapladı.

Ol sonday-aq Xristian dininiń pikirlerin kritikaladı. Onıń iseniwinshe, Xristian dininiń tiykarǵı pikiri bolǵan ázzi adamdı kórgende sol adamǵa ashınıw paydasız. Onıń pikirinshe, ázzi adamlar basqa adamlardıń jaqsı kóriwine ózlerin qorǵaw ushın tayanadı dep esapladı. Nitzshe adamlar onnan ústin bolıwı kerek dep isendi.

Ol adamlar ózleriniń denesin hám ózleri jasap turǵan haqıyqıy dúnyanı jaqsı seziwi kerek dep oyladı. Ol óziniń oqıwshılarına erteklerde jasamawdı hám bolıwı múmkin bolmaǵan oylar menen sheshim qabıllamawdı másláhát etti. Ol beyish haqqındaǵı pikirler dúnyadag'ı qıyınshılıqlardı qalay jeńiwdi bilmegenlikten payda bolǵan dep isendi.

Nitzsheniń oyınsha dúnya bir baylanıslı zat dep esapladı, sonıń ishinde adamzat hám tábiyatta bir biri menen baylanıslı dep esapladı. "Ku'shke erk" pikirin oylap taptı. Bul pikir boyınsha hámme adamlar hám zatlar ózlerin jeńiwge, yamasa ózlerinen erkti alıwǵa háreket etedi. Sol sebepli, eger dúnya pútin bir zat bolsa, tap usı kúsh dúnyanı dúnya qıladı.

Nitzsheniń pikirinshe adamlar ózlerin erkin jılawlawda tabısqa erisedi hám jeńiske erisken waqtında adamlar basqasha hám jaqsıraq boladı. Bir kún kelip usıǵan erisetuǵın adamdı Nitzshe "superadam" (yamasa nemisshe "Ubermensch") dep atadı. Nitzshe superadamlar basqa ortasha adamlarǵa salıstırǵanda kúshlirek boladı hám basqa adamlardıń tuwrılıq hám natuwrılıq haqqındaǵı pikirleri menen sheklenbeydi dep oyladı.

Pikirleri

Qudaydin' o'limi

Ubermensch (Overman)
Kúshke erk
Apollon hám Dionis
Xojayın hám Qul Moralı
Amor Fati (Ta'g'dir Muxabbati)
Máńgi Qaytalanıw

Tásirleri

Germaniya kancleri hám jolbasshısı bolǵan Adolf Gitler Nitzsheniń miynetlerin oqıdı. Gey bir adamlardıń aytıwınsha Gitler Nitzsheniń pikirlerin túsinbedi, biraq oziniń háreketlerin Nitzsheniń miynetleri arqalı tuwrı dep kórsetiwge háreket etti.

Nitzshe miyneltlerin júda jalınlı hám qızıqlı etip jazdı. Biraq ta, ómiriniń aqırında jazǵanları kem kemnen ápiwayı bolıp bardı. Qırıq jasında Nitzshe jinli bolıp ketti. Adamlardıń iseniwinshe, bir kuni Italiyanıń Turin qalasında ol bir adamnıń óz atın qamshılap atırǵanın kórip, attı qutqarıwǵa juwırdı hám attı moynınan qushaqlap onı qutqarıwǵa háreket etti. Sonnan keyin Nitzshe heshqanday miynetler dóretpedi, sonday-aq, ol ózine qarawǵa imkaniyatı bolmadı. Bul awırıw sifilis, yamasa miy isiniwinen payda bolǵan bolıwı múmkin degen pikirler bar.

Onıń miynetleri hám pikirleri elege shekem ilimpazlardı qızıqtırıp kelmekte.