Kontentke ótiw

Frilanser

Silteme qosıw
Wikipedia, erkin enciklopediya

Frilans (ingl. free-lance ), yamasa frilanser (ingl. freelancer) − bul ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen hám belgili bir jumıs beriwshige uzaq múddetli minnetleme bermeytuǵın adam. Yaǵnıy erkin jumısshı degen mánisti bildiredi. Al frilansing − bul frilanserlik tarawǵa aytıladı. Frilans jumısshılardı geyde klientlerge shtattan tıs jumıs kúshin qayta satatuǵın kompaniya yamasa waqıtsha agentlik tárepinen usınıladı, basqaları ózbetinshe jumıs isleydi yamasa jumısqa kiriw ushın kásiplik birlespelerdi yamasa veb-saytlardı paydalanadı.

Ǵárezsiz jallanba termini inglis tiliniń basqa reestrinde jumısshılardıń usı túriniń salıq hám jumıs penen támiyinlew klasların belgilew ushın qollanılatuǵın bolsa da, “frilans” termini mádeniyat penen dóretiwshilik tarawlarında jiyi ushırasadı. Hám bul termindi paydalanıw oǵan qatnasıwdı kórsetiwi múmkin.[1]

Frilansing basım bolatuǵın tarawlar, kásipler hám baǵdarlarǵa tómendegiler kiredi: muzıka, jazıw, aktyorlik sheberlik, programmalastırıw, veb-dizayn, grafikalıq dizayn, awdarma hám illyustraciya, film hám video óndirisi hám ayırım mádeniy teoretiklerdiń tiykarǵı jumısı dep esaplaytuǵın basqa da kognitiv-mádeniy ekonomika jumıs túrleri.[2]

Frilans tájiriybeleri[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Jumıs túrleri[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tiykarınan Arqa Amerikadaǵı frilanserlik haqqında dúzilgen 2012 jılǵı Freelance Industry esabatına sáykes, frilanserlerdiń derlik yarımı jazıw jumısın atqaradı, frilanserlerdiń 18%-ti jazıwdı tiykarǵı sheberlik, 10%-ti redaktorlaw/kóshiriw-qayta islew hám 10%-ti kóshirme jazıw retinde qarastıradı. Frilanserlerdiń 20%-ti dizayn retinde ózleriniń tiykarǵı sheberliklerin kórsetti. Keyingi dizimde awdarma (8%), veb-programmalastırıw (5,5%) hám marketing (4%) boldı.[3][4]

2018 jılı Hindistanda frilanserlik xızmet keyingi 5-7 jılda 20-30 milliard dollarǵa shekem ósedi dep boljanǵan,[5] al AQSH-taǵı frilanserler sol waqıttaǵı boljawdı ósiw páti menen jumıs kúshiniń 40%-tin (shama menen) quradı.

Kompensaciya[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tarawǵa baylanıslı shtattan tıs jumıs tájiriybesi hár túrli edi hám waqıttıń ótiwi menen ózgerdi. Konsalting sıyaqlı ayırım tarawlarda frilanserler klientlerden jazbasha shártnamalarǵa qol qoyıwdı talap etiwi múmkin. Jurnalistika yamasa jazıwda frilanserler ózleriniń abırayın yamasa basılım menen qarım-qatnasın bekkemlew ushın biypul jumıs isley aladı yamasa “tayınlanǵan” jumıstı isley aladı. Ayırım frilanserler jumıstıń jazbasha bahasın bere aladı hám klientlerden depozitler talap etiwi múmkin.

Frilans jumısına haqı tólew tarawǵa, kónlikpelerge, tájiriybege hám jaylasqan orınǵa baylanıslı. Frilanserler kún, saat, bir bólimge yamasa proektke haqı aladı. Bir tegis stavkanıń yamasa gonorar ornına ayırım frilanserler nátiyjelerdiń klient ushın qabıllanatuǵın qunına tiykarlanǵan bahalaw usılın qabılladı. Ádettegidey, tólem kelisimleri aldınnan, procentlik aldınnan yamasa tamamlanǵannan keyin bolıwı múmkin. Anaǵurlım quramalı proektler ushın shártnama basqıshlarǵa yamasa nátiyjelerge tiykarlanǵan tólem kestesin belgilewi múmkin. Frilansingtiń kemshilikleriniń biri - kepillik berilgen tólemniń joqlıǵı hám jumıs júdá qáwipli bolıwı múmkin. Tólemdi támiyinlew ushın kóplegen frilanserler ózlerin qorǵaw yamasa juwapkershilikke tartılıwı múmkin jergilikli klientler menen jumıs islew onlayn tólem platformaların paydalanıwı múmkin.

Avtorlıq huqıq[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Shıǵarmanıń avtorlıq huqıqına iyelik etiw máselesi onıń avtorı buyırtpa beriwshiniń atınan shıǵarǵan waqıtta payda boladı. Másele avtorlıq huqıq tuwralı nızam menen retlenedi, ol mámleketke baylanıslı hár túrli. Ádepki iyelik ayırım mámleketlerde klientte, al basqalarında frilanser avtorǵa tiyisli. Jallanbalı jumısqa morallıq yamasa ekonomikalıq menshik huqıqınıń shártnama boyınsha ózgertiliwi múmkin dárejesi hár mámlekette hár túrli boladı.[6]

Demografiya[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

2018 jılı McKinsey izertlewi boyınsha Evropa menen Amerika Qurama Shtatlarında 162 millionǵa shamalas adamnıń qanday da bir jeke jumıs túri menen shuǵıllanatuǵının kórsetti. Bul miynetke qábiletli xalıqtıń 20-30 procentin quraydı.[7]

AQSH-taǵı frilanserlerdiń ulıwma sanı anıq emes, 2013-jıldaǵı jaǵday boyınsha ǵárezsiz jallanbalılar tuwralı eń sońǵı mámleketlik esabattı 2005 jılı AQSH Miynet departamentiniń Miynet statistikası byurosı járiyalaǵan. Sol waqıtta Amerika Qurama Shtatlarında shama menen 10,3 million jumısshı (jumıs kúshiniń 7,4%) barlıq túrdegi ǵárezsiz jallanbalılar retinde jumıs isledi.[8] 2011 jılı Djordj Meyson universitetiniń ekonomisti Djefferi Eyzenax frilanserlerdiń sanı millionǵa ósti dep esapladı. 2012 jılı Aberdeen Group jeke izertlew kompaniyası Amerika Qurama Shtatları xalqınıń 26%-ti (shama menen 81 million) shártli jumıs kúshiniń bólegi, yaǵnıy frilanstı qamtıytuǵın tosınnan miynet kategoriyası dep esapladı.[9]

2013  jılı Frilanserler awqamı Amerika Qurama Shtatlarındaǵı hárbir 3 jumısshınıń biri ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen jumısshılar kreativ klasınıń aǵzaları bolıp tabıladı. Olar bilim xızmetkerleri, texnologlar, kásiplik jazıwshılar, súwretshiler, oyın zawıqshılar hám ǴXQ xızmetkerleri sıyaqlı shtattan tıs tarawlar menen baylanıslı jumıslar.[10]

2016 jılı Frilanserler awqamı Amerika Qurama Shtatlarındaǵı jumıs kúshiniń 35% ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen (shama menen 55 million) dep bahaladı. Bul jumıs kúshi 2016 jılı frilanserlikten shama menen 1 trillion dollar tabıs taptı, bul AQSH ekonomikasınıń zárúr úlesi.[11] 2017 jılı MBO Partners izertlewi boyınsha 21 hám onnan joqarı jastaǵılar ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen amerikalılardıń ulıwma sanın 40,9 million dep bahaladı.

Ullıbritaniyadaǵı frilanserlerdiń ulıwma sanı da dál emes; degen menen sol eldiń milliy statistika basqarmasınıń maǵlıwmatlarında aralıqtan jumıs isleytuǵınlardıń úlesi 2001 jıldaǵı 9,2%-ten 2011 jılı 10,7%-ke shekem óskenin kórsetti.[12] Degen menen, Ullıbritaniyada shama menen 1,7 million frilanser bar dep esaplanǵan.[13]

Frilans − bul genderlik jumıs túri.[3] 2012 jıldaǵı Freelance Industry Report esabatı frilanserlerdiń 71%-ten aslamı 30 benen 50 jas aralıǵındaǵı hayallar ekenin bahaladı. Frilanserlik xızmettiń basqa da anıq tarawlarına alıp barılǵan sorawnamalar uqsas úrdislerge iye. Amazon Mechanical Turk-tegi demografiyalıq izertlewler Arqa Amerikadaǵı jumısshılardıń kópshiligi hayallar ekenin kórsetti. Ketrin Makkercherdiń jurnalistikanıń kásip retinde izertlewleri ǴXQ shólkemlerinde ele de er adamlar basım bolǵan menen, frilanserlikte qatarları tiykarınan hayallar bolıp tabılatuǵın shtattan tıs jurnalistler menen redaktorlar ushın kerisinshe bolatuǵının kórsetti.

Artıqmashılıqları[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Frilanserlikte frilanserlerdiń hár túrli sebepleri bar, qabıllanatuǵın artıqmashılıqlar jınısqa, tarawǵa hám ómir saltına baylanıslı ózgeshelenedi. Mısalı, 2012 jılǵı Freelance Industry Report esabatında erler menen hayallardıń hár túrli sebepler menen frilanser bolǵanın xabarladı. Hayallar sorawnamaǵa respondentler frilanserlik xızmet usınatuǵın rejelestiriw erkinligi menen beyimligin qáleytuǵının kórsetti, al er adamlar sorawnamaǵa respondentler jeke qumarlıqlardı uslanıw yamasa onı ámelge asırıw ushın frilanser ekenin kórsetti.[3] Frilansing sonıń menen bir qatarda adamlarǵa jeke jámáátlerde jumıstıń joqarı dárejesin alıwǵa imkaniyat beredi. Frilanserdiń kim menen jumıs isleytuǵının tańlaw imkaniyatı - taǵı bir artıqmashılıq. Frilanser potenciallı klient penen sáwbetlesedi hám olar sol adam menen yamasa kompaniya menen jumıs islew kerek pe, kerek emes pe, sonı tańlaydı.

Frilanstı jumıstan bosatılǵan, tolıq waqıtlı jumıs taba almaytuǵın jumısshılar yamasa jurnalistika sıyaqlı tolıq waqıtlı xızmetkerlerge emes,[3] shártli miynetke kóbirek súyenetuǵın tarawlar ushın da aladı. Frilanserler sonıń menen qatar semestrde kún kóriwge háreket etetuǵın studentlerden de ibarat.[14] Sáwbetlerde hám frilanserlik tuwralı bloglarda frilanserler tańlaw menen iykemlilikti artıqmashılıq retinde kórsetedi.

Kemshilikleri[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tosınnan jumıstıń basqa túrleri sıyaqlı frilans jumısı qáwipli jumıs bolıwı múmkin. Frilanserlerge arnalǵan veb-saylar, kitaplar, portallar hám shólkemler turaqlı jumıs aǵımın alıw hám saqlaw boyınsha jiyi keńes beredi.[15] Jumıs qáwipsizliginiń joqlıǵınan basqa, kóplegen frilanserler waqtında tólemegen jumıs beriwshiler menen jumıs islewdiń úziliksiz qıyınshılıqları hám jumıssız uzaq waqıt bolıw múmkinshiligi tuwralı xabarlaydı. Sonıń menen qatar, frilanserler pensiya, kesellik demalısı, haqılı demalıslar, bonuslar yamasa medicinalıq qamsızlandırıw sıyaqlı jumısqa jaylasıw boyınsha járdempul almaydı, bul universal medicinalıq járdemsiz AQSH sıyaqlı ellerde turatuǵın frilanserler ushın úlken qıyınshılıq bolıwı múmkin.

Frilanserler kóbinese jumıs isleytuǵın kásipleslerinen az tabıs tabadı, degen menen geyde kerisinshe. Kóplegen frilanserlerdiń ózbetinshe jumıs islewge shekem keminde on jıllıq tájiriybesi bolǵanı menen,[3] tájiriybeli frilanserler bárqulla tolıq waqıtlı jumıs penen támiyinleniw menen birdey tabıs taba almaydı. Aǵzalardıń pikirinshe Freelancer.com sıyaqlı veb-portallar júdá joqarı standartlardı talap etse de, saatına ~ 10 dollar yamasa onnan da az tóleytuǵın klientlerdi tartadı dep boljaydı. Tómen qunı bar jetkiziwshiler saatına jiyi 1-2 dollarǵa shekem tómen tariflerde jumıs islewdi usınadı. Kóplegen proektler sawda-satıqtı talap etip, professionallar bunday stavka boyınsha jumıs islewden bas tartqanlıqtan oǵan qatnaspaydı. Bul kórsetiletuǵın xızmetlerdiń ulıwma sapasın tómenletiwge tásir etedi.

Internet hám onlayn bazarlar[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Internet kóplegen frilans imkaniyatların ashıp berdi, bazarlardı keńeytti hám kóplegen ekonomikalarda xızmet kórsetiw sektorınıń ósiwine túrtki boldı.[16] Offshorlıq autsorsing, onlayn autsorsing hám kraudsorsing aralıqtaǵı jumısshılarǵa únemli erisiwdi támiyinlew ushın Internetke qattı ǵárezli hámde jumıs beriwshige hám jumıs beriwshiden jumıs procesin basqarıw ushın jiyi texnologiyanı paydalanadı. Kóplegen kompyuter frilans jumısları Amerika Qurama Shtatları menen Evropadan tıs rawajlanıp atırǵan ellerge autsorsing menen beriledi. Xalıqaralıq frilanserler ózleriniń jumısındaǵı beyimlilik penen aylıqtı arttırıw ushın inglis tilindegi kónlikpelerdi paydalanadı.[17]

Frilans bazarları frilanserler menen satıp alıwshılar ushın bazardı támiyinleydi. Xızmet provayderleri yamasa satıwshılar profil jaratadı, ol jerde olar usınatuǵın xızmetlerdiń anıqlamasın, olardıń jumısınıń mısalların hám ayırım jaǵdaylarda olardıń tarifleri tuwralı informaciyanı qamtıydı. Satıp alıwshılar dizimnen ótip, tiykarǵı profildi toltıradı, sonnan keyin olardıń talapların kórsetetuǵın proektlerdi jaylastıradı. Onnan keyin  satıp alıwshılar bul proektlerge belgilengen baha boyınsha yamasa saat sayın sawda isleydi.[18] Bul veb-saytlardıń kópshiliginde sol jerde dizimde turǵan frilanserlerdiń abırayına tásir etetuǵın paydalanıwshılardı sholıw bólimleri bar hám olar manipulyaciyalanıwı múmkin.[19]

Frilans bazarları ayırım jumıs orınları ushın global básekileslikke iye boldı, bul tabısı joqarı hám tómen mámleketlerdegi jumısshılarǵa bir-biri menen básekilesiwge imkaniyat beredi. McKinsey global institutınıń 2016 jılı alıp barılǵan izertlewine sáykes, ǵárezsiz jumısshılardıń 15% jumıs tabıw ushın onlayn bazarlardı paydalandı.

.[20]

Bul bazarlar, sonıń ishinde Fiverr  hám Lyft, jumısshılardı ekspluataciyalawshı retinde sınǵa alındı.

Etimologiya[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Frilanser termini ádette Ayvenxoda (1820) ser Uolter Skottqa (1771–1832) “orta ásirlik jallanbalı jawıngerdi” yamasa “erkin jawıngerdi” sáwlelendiriw ushın berilgen.[21] Ol shama menen 1860 jılları kórinisli atlıqqa ózgerdi hám 1903 jılı Oksford inglis sózligi sıyaqlı etimologiyada rásmiy feyil retinde tán alındı. Házirgi waqıtta termin atlıqtan feyilge hám qosımshaǵa, sonday-aq “frilanser” atlıqqa almastı.

Derekler[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

  1. ↑ Hesmondhalgh, David; Baker, Sarah (2010). "'A very complicated version of freedom': Conditions and experiences of creative labour in three cultural industries". Poetics 38 (1): 4–20. doi:10.1016/j.poetic.2009.10.001. 
  2. ↑ Scholz, Trebor. Digital Labor. Routledge, 2012. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Freelance Industry Report 2012“. 10-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-may 2013-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Freelance Industry Report 2012" defined multiple times with different content
  4. ↑ "The State of the Freelance Economy". http://www.deskmag.com/en/the-state-of-the-freelance-economy-freelancers-survey-study-report-2012. 
  5. ↑ „With freelancing on the rise, India's gig economy is going strong: report“. The Hindu Business Line (9-yanvar 2018-jıl). 13-may 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 31-avgust 2018-jıl.
  6. ↑ Register of Copyrights. „Authors, Attribution, and Integrity: Examining Moral Rights in the United States“ 15–16. United States Copyright Office (aprel 2019). 23-aprel 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 28-yanvar 2022-jıl.
  7. ↑ „Independent work: Choice, necessity, and the gig economy | McKinsey“. www.mckinsey.com. 3-aprel 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-oktyabr 2020-jıl.
  8. ↑ „Independent contractors in 2005“. Bureau of Labor Statistics (29-iyul 2005-jıl). 7-may 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-dekabr 2012-jıl.
  9. ↑ Dwyer. „Contingent Workforce Management: The Next-Generation Guidebook to Managing the Modern Contingent Workforce Umbrella.“. Aberdeen Group.. 3-iyul 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-may 2013-jıl.
  10. ↑ Florida. „Geography of America's Freelance Economy“. FEB 25, 2013. The Atlantic. 22-oktyabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-may 2013-jıl.
  11. ↑ „Freelancing in America: 2016“. 23-oktyabr 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-sentyabr 2017-jıl.
  12. ↑ „UK consulting market grows 7 per cent to 6 billion“ (10-mart 2015-jıl). 22-dekabr 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-dekabr 2015-jıl.
  13. ↑ "Guide To Freelancers". 22 January 2014. http://www.icsuk.com/blog/ics-guide-to-freelancers/. 
  14. ↑ Writing on the Margins: Precarity and the Freelance Journalist. 
  15. ↑ Dollar. „The Ultimate Freelancer's Guide: Everything You Need to Know About Getting Jobs, Getting Paid, and Getting Ahead“. thesimpledollar. 11-avgust 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-noyabr 2019-jıl.
  16. ↑ „The World Factbook: India“. Central Intelligence Agency (20-sentyabr 2007-jıl). 18-mart 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2008-jıl.
  17. ↑ Haidar, Julieta; Keune, red. (2021-11-23), Work and Labour Relations in Global Platform Capitalism (American English), doi:10.4337/9781802205138, ISBN 978-1-80220-513-8, qaraldı: 2023-11-09 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  18. ↑ ""Sharing economy" shams: Deception at the core of the Internet's hottest businesses". Salon. 14 March 2014. https://www.salon.com/2014/03/14/sharing_economy_shams_deception_at_the_core_of_the_internets_hottest_businesses/. 
  19. ↑ The Value of Reputation in an Online Freelance Marketplace. 1 November 2013. 
  20. ↑ Manyika. „Independent work: Choice, necessity, and the gig economy“. McKinsey Global Institute. 27-aprel 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-noyabr 2017-jıl.
  21. ↑ „Search results for 'freelance'“. Chambers Harrap dictionary. 6-dekabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-dekabr 2012-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Frilanser&oldid=80663» saytınan alınǵan