Sadır Japarov
Sadır Nurgojo ulı Japarov (qırǵızsha: Sadır Nurgojo ulı Japarov) — Qırǵızstanlı siyasatshı waqtınshalı húkimette Qırǵızstan Bas wáziri wazıypasın orınlawshı bolıp, saylaw narazılıǵı sebepli Sooronbay Jeenbekovtıń napaqadan keyin 2021-jıl 10-yanvarda Japarov Qırǵızstan Prezidenti etip saylandı. Japarov milletshil hám populist sıpatında táriyplengen[1]. Onı Ilham Aliyev hám Donald Tramp sıyaqlı siyasatshılarǵa salıstırǵan[2][3].
Ómirbayanı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Ol Tup rayonındaǵı Keng-Suw awılında xızmetshiler shańaraǵında tuwılǵan. Orta mektepti 1986-jılda tamamlaǵannan soń, Qırǵızstan mámleketlik dene tárbiya hám sport akademiyasına oqıwǵa kirgen. 1987-jılda Sovet armiyası quramına shaqırılǵan hám ol jerde eki jıl dawamında Novosibirskte telekommunikatsiya bóliminde komandir bolıp xızmet qılǵan[4].1989-jılda kishi serjant ataǵı menen qaytqannan keyin, Japarov 1991-jılǵa shekem akademiyada oqıwdı dawam ettirdi. 2006-jılda Japarov Qırǵız-Rossiya Slavyan universitetiniń huqıqtanıw fakultetin tamamlaǵan.
Siyasiy iskerligi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Japarov siyasiy iskerligin 2005-jılı lola krizisinen keyin baslaǵan. 2005-jıl mart ayında ol „Keleshek“ parlament fraktsiyasın basqarǵan Tup saylaw okrugınan Joqarı Keńesi aǵzası etip saylandı. Ol Prezident Qurbanbek Bakiyevtiń táreptarı edi. 2006-jılda Japarov mámleketlik sıylıqları komissiyasınıń aǵzası edi. 2007-jılda ol Amnistiya komissiyası hákim orınbasarı bolǵan[5].
2007-jılǵı parlament saylawlarında ol prezident tárepdarı bolǵan „ Aq Jol“ partiyasınıń dizimlerinde qatnasqan, olar parlamenttegi kóp orınlardı iyelegen, biraq prezidenttiń másláhatshısı sıpatında islewge kirisken. 2008-jıldan 2010-jılǵa shekem Japarov Korrupciyanıń aldın alıw milliy agentliginiń kepillikli wákili sıpatında islegen[5].
2010-jılda Prezident Bakiyev 2010-jıldaǵı Qırǵızstan krizisinde awdarılǵan. Jaqında Osh hám Jalalabadta bolıp ótken milletler ara soqlıǵısıwlar nátiyjesinde Japarov hám onın sherikleri belsendi qatnastı,olar ózleriniń bayanatlarına kóre soqlıǵısıwlar aldın alıwǵa háreket qıldı. Biraq olardı qarsılasları qırǵız milletshilerin qollap-quwatlawda ayıplaydı[5].
2010 -jıl oktyabr ayında bolıp ótken saylawlarda ol kóp orınlardı qolǵa kirgizgen Kamchybek Tashiev basshılıǵındaǵı " Ata-Jurt " partiyasınıń diziminde Joqarı Keńes aǵzası retinde qayta saylandı. Ol jerden sud-huqıq máseleleri komitetiniń baslıǵı boldı[5].
2012-jıldan berli Japarov óziniń tuwılǵan qalası Íssıkól wálayatında jaylasqan „Qumtar“ altın kánin milliylestiriw táreptarı bolıp, " Centerra Gold " basqarıw kompaniyasın ekologiyalıq huqıqbuzarlıqlar hám korrupciyada ayıpladı. Sol qatnas penen ol óz watanlasları arasında ataqqa eristi[5].
Súrgin hám qamaq[redaktorlaw | derekti jańalaw]
2012-jıl gúzinde Qumtardı milliylestiriw boyınsha mitińlerden birinde kórsetiwshiler Bishkektegi Aq úydi iyelep alıwǵa urınǵan. Tashiev hám Japarov ekewine Qırǵızstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 295-statyası „Hákimiyattı zorlıq menen tartıp alıw yamasa hákimiyattı májbúriy uslap qalıw“ statyası boyınsha ayıplaw daǵaza etildi. 2013-jıl mart ayında Bishkek qalasınıń Pervomayskiy rayon sudı olardı ayıplı dep taptı hám bir jıl altı aylıq tutqınǵa alıw jazasına húkim etti. Biraq 2013-jıl iyun ayında Bishkek qala sudı siyasatshılardı aqladı hám olardı sud zalında azat etti[6].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ Pikulicka-Wilczewska. „Kyrgyzstan’s Sadyr Japarov: From a prison cell to the presidency“. aljazeera.com. Al Jazeera. Qaraldı: 31-yanvar 2021-yil.
- ↑ Foy. „Nationalist wins landslide victory in Kyrgyzstan presidential vote“. Financial Times. Qaraldı: 31-yanvar 2021-yil.
- ↑ Mamedov. „"Japarov is our Trump": why Kyrgyzstan is the future of global politics“ (en). openDemocracy. Qaraldı: 26-yanvar 2021-jıl.
- ↑ „"Во многом зависим": новый премьер Киргизии о России“ (ru). Газета.Ru. Qaraldı: 16-yanvar 2021-jıl.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „Биография Садыра Жапарова“ (ru). РИА Новости (6-oktabr 2020-yil). 14-oktabr 2020-yilda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktabr 2020-yil.
- ↑ Рыскулова. „Суд оправдал лидеров "Ата-Журта" [+ видео“] (ru-RU). KLOOP.KG – Новости Кыргызстана (17-iyun 2013-yil). 18-sentabr 2020-yilda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktabr 2020-yil.