Toqpaq ata mavzoleyi
Toqpaq ata mavzoleyi (yaki Toqpaq ata mavzoleyi; tiykarǵı atı: Abdurahman) — Qaraqalpaqstan Respublikası, Moynaq rayonı, Úshsay awılı aymaǵında jaylasqan tariyxiy esteliklerden biri. Mavzoley Moynaq rayonına qaraslı Úshsay awılındaǵı qum tóbeliktiń tóbesinde jaylasqan. Estelik XVII—XVIII hám XIX ásirlergae tiyisli. Moynaq rayonında materiallıq-mádeniy miyrastıń kóshpes múlik obyektleri dizimine jámi 12 mádeniy miyras hám de ziyarat obyektleri kiritilgen bolıp, Toqpaq ata maqbarası bul dizimge kiritilgen obyektlerden biri esaplanadı[1].
Toqpaq ata mavzoleyi Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesiniń sheshimi menen 2019-jıl 4-oktyabrde Materiallıq mádeniy miyraslardıń kóshpes múlik obyektleri milliy dizimine kiritilgen hám mámleket qáwipsizligine alınǵan[2]. Házirde Qaraqalpaqstan Respublikası mádeniy miyraslar basqarması operativ basqarıw huqıqı tiykarında mámleket múlki esaplanadı[3].
Tariyxı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Toqpaq ata haqqındaǵı xalıq arasında aytılǵan ańız hám ráwiyatlar bizgeshe kem jetip kelgen. Olardıń birinde aytılınıwına qaraǵanda, Toqpaq ata Hakim ata menen bir dáwirde Axmet Yassawiyden birge tálim alǵan.
Toqpaq (Toqpaq) ata tuwrısında Jiyen Jıraw hám Kúnxoja dóretpelerinde de maǵlıwmatlar bar. Mısalı, Toqpaqtan esti qatti jel (Toqpaqdan esdi qattı samal ), Bunnan bardım Házireti Toqpaqqa (Bunnan bardım Harzatı Toqpaqqa) sıyaqlı qatarlardıń bar ekenligi Toqpaq ata shaxsınıń XVIII ásirdiń ortalarında xalıq arasında ataqlı ekenliginen derek beredi. XIX asirde bul jerde bolǵan vengriyalıq sayaxatshı hám alım Vamberi Toqpaq atanıń „balıqshılardıń piri“ ekenligin aytıp,mavzoley ishinde shopan hám úy buyımlarınıń saqlanıp kelinip atırǵanlıǵın jazǵan [4].
Qaraqalpaqstanlı arxeolog alım X. Yesbergenov tárepinen jazılǵan „Qońırattıń tariyxıy hám mádeniy estelikleri“ kitabında Moynaqtaǵı „Toqpaq ata“ mavzoley hám áwliyesi haqqında da maǵlıwmatlar bar. Kitapta sırlı Adaq qorǵannıń bar ekenligi haqqında sóz baradı. Atap aytqanda, avtor „Toqpaq ata“ áwliyesindegi áyyemgi bir qulpıtastaǵı „Adaq“ haqqında jazılǵan áyyemgi qosıqqa itibar qaratqan :
Haslımdı sorasań Adaq ishinde,
Ala búyrek edim Adjar ishinde.
Qosıqta keshken jay Sarıqamıstan 16—17 km aralıq uzaqlıqta jaylasqan Adaq qorǵannıń qaldıqları házir de bar ekenligi shama etiledi[5].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ „Ochiq muloqot hayotimda unutilmas voqea sifatida katta taassurot qoldirdi“ (uz-Latn-UZ). Qaraldı: 29-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „Тарихий, бадиий ёки ўзга маданий қимматлилиги туфайли гаров ва ипотека қўлланилиши мумкин бўлмаган объектлар рўйхати (ЎзР ВМ 05.12.2014 й. 335-сон қарорига илова) | Majburiyatlar va shartnomalar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar | Oʻz kuchini yoʻqotgan hujjatlar | Fuqarolik va oila qonunchiligi | OʻzR KonunchiligiMaʼlumotlar tizimi „Tarixiy, badiiy yoki oʻzga madaniy qimmatliligi tufayli garov va ipoteka qoʻllanilishi mumkin boʻlmagan obʼektlar roʻyxati (OʻzR VM 05.12.2014 y. 335-son qaroriga ilova)“ | NRM.uz“. Qaraldı: 28-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „MODDIY MADANIY MEROSNING KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI MILLIY RO‘YXATINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA“. 13-oktyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 28-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „Qoraqalpogʻiston Respublikasi | Uzbekistan Travel“ (uz). Qaraldı: 29-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ uza.uz „Suv ostida qolgan qalʼalar“ (uz) (5-oktyabr 2021-jıl). Qaraldı: 29-oktyabr 2023-jıl.