Ámiwdárya rayonı

Ámiwdárya rayonı
Dúzilgen waqtı	1957
Mámleket	Ózbekstan
Paytaxtı	Mang'it
Jaylasqan administrativlik birligi	Qaraqalpaqstan
Waqıt zonası	UTC+05:00
Geografiyalıq koordinatları	39°13′30″N 64°41′2″E, 42°8′58″N 60°5′42″E
Xalqı	141 000
Teńiz júzesinen biyikligi	83 metr
Shegaraları	Xojeli rayonı, Qaraózek rayonı, Beruniy rayonı
Maydanı	1020,0 şarşı kïlometr

39°13′30″N 64°41′2″E, 42°8′58″N 60°5′42″E

Ámiwdarya rayonı Qaraqalpaqstan Respublikasındaģı rayon. Arqada, Ellikqala, Batısdan Nókis rayonı hám qubla shıģısdan Xorezm walayatınıń Gúrlen rayonı, qubla hámde batısda Túrkmenistannıń Gubadaģ rayonı menen shegaralas. Mayd. 1,02 mıń km2. Xalqı sanı - 126,1 mıń (1999). Rayonda 10 awıl Puqaralar jiyini bar. (Babur, Dórman, Quyıkópir, Nazarxan, Qıtay, Shaykól, órta-qala, Qańlı, Qılıshbay, Qıpshaq), Rayon orayı — Manģıt qalası.

Geografiyası. Ámiwdárya rayonı relyefi, tiykarınan, tekis-likden ibarat. ámiwdáryanıń shep jaģası boylap Jumırtaw tizbegi jaylasqan. Klimatı keskin kontinental. Yanv.dıń ortasha t-rası — 16, — 2G, iyuldi-ki 27 — 32°. Jılına ortasha 100 – 110 mm jawın jawadı. Ámiwdárya rayonında Qıpshaqarna, Manģitarna, Qilishniyozboyarna kanalları, Qarakóljap, Baģjap, Seitjap, Aqaltın, Alielijap, Eshjanjap, Shorjap, Halimbegjap, Qumjap, Chadlı-jap, Qızıljap, Kulotyop, Chorshijap, Qirqarqanyop, Quyi Tuvligayop, Jumurjap, Toshjap, Alimboyyop, Bózsuv japları bar. Bul kanal hám japlar bárshe xójalıq jerlerin suw menen ta’miynleydi. Jerlerdi shorlanıw hám batqaqlanıwdan saqlaw maqsetinda kollektorlar qurılģan. Rayon aymaģındaģı Qalsapa, Orqakól, Qarachatal, Chaykól, Tuzloq, Tojiqalkól, Baytukól, Uzunkól, Sarichnugulkól, Aqseytbaba hám Atajan kóllerinde balıq, úyrek hám b. quslar kóp. Kóllerdegi qamıs hám jakannan qurılıs materiali sıpatında paydalanıladı. Rayon aymaģı, tiykarınan, saz hám qumlaq topraqlı bolıp, tal, terek, tut, gújim, qaraģan, toranģıl, aqbas, jantaq, ajrıq, pechek, sora, qamıs, chırmawıq, semizot, jakan, atqulaq hám b. ósedi. Qaban, shakal, saģal, kemiriwshilerden tishqan, kala-mush, quslardan qırģawıl, úyrek, ģaz, ģarģa, zoģcha, chumshıq, kepter, qumrı, kókqarģa, sarı chumshıq, tórģay hám b. Jasaydı.

Xalqı, tiykarınan, ózbekler; qaraqalpaq, qazaq, túrkmen, qırģız, orıs, tatar, koreys, tájik hám b. millat wákil-leri hám jasaydı. 1 km² ga ortasha 132 adam tuwrı keledi. qalalılar 30,6 mıń adam, awıl xalqı 95,5 mıń adam.

Ekonomikası kóp tarmaqlı. Sanaat karxanalarınan Manģıt paxta tazalaw, gerbish zavodları, xizmet k-di, Manģit jip-iyiriw hám tigiwshilik kárxanaları, Qaraqalpaqstanda eń iri xojalıqlar ara qurılıs basqarması hám 3 dúzetiw-qurılıs mekemeleri hám iri qurılıs kárxanaları bar. Ámiwdárya rayonında Taxiyatas GRES hám Manģıt GES energiyasınan paydalanadı.

Awıl xojalıģınıń tiykarģı tarmaqları Paxtashılıq, Pilleshilik, baģshılıq, Palızshılıq, Sharwashılıq, awıl Xojalıģında suwģarılatuģın jerler 39,1 mıń gektar. Eginzarlar 19,1 mıń ga sodan 21,6 mıń ga jerge paxta, 1,5 mıń jerge palız ónimleri, 1,5 mıń jerge shalı 2,4 mıń ga jerge mákke egiledi. ámiwdárya rayonında diyqan-fermer xojalıģı hám shirketler birlespesi. 296 diyqan-fermer xojalıģı hám b. bar. Rayon jeke xojalıqlarında 46,2 mıń qaramal, 4,7 mıń qoy hám eshki, 77,1 mıń párrende bar.