Ámiwdárya rayonı

Ámiwdárya rayonı
Dúzilgen waqtı	1957
Mámleket	Ózbekstan
Paytaxtı	Mang'it
Jaylasqan hákimshilik birligi	Qaraqalpaqstan
Waqıt zonası	UTC+05:00
Geografiyalıq koordinatları	39°13′30″N 64°41′2″E, 42°8′58″N 60°5′42″E
Xalqı	141 000
Teńiz júzesinen biyikligi	83 metr
Shegaraları	Xojeli rayonı, Qaraózek rayonı, Beruniy rayonı
Maydanı	1020,0 kvadrat kilometr
Temanıń tiykarǵı kategoriyası

39°13′30″N 64°41′2″E, 42°8′58″N 60°5′42″E

Ámiwdarya rayonı Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı rayon. Arqada, Ellikqala, Batısdan Nókis rayonı hám qubla shıǵısdan Xorezm walayatınıń Gúrlen rayonı, qubla hámde batısda Túrkmenistannıń Gubadaǵ rayonı menen shegaralas. Maydanı 1,02 mıń km2. Xalqı sanı - 213 000 (2024). Rayonda 10 awıl Puqaralar jiyini bar. (Babur, Dórman, Quyıkópir, Nazarxan, Qıtay, Shaykól, órta-qala, Qańlı, Qılıshbay, Qıpshaq), Rayon orayı — Manǵıt qalası.

Geografiyası

Ámiwdárya rayonı relyefi, tiykarınan, tekis-likden ibarat. ámiwdáryanıń shep jaǵası boylap Jumırtaw tizbegi jaylasqan. Klimatı keskin kontinental. Yanv.dıń ortasha t-rası — 16, — 2G, iyuldi-ki 27 — 32°. Jılına ortasha 100 – 110 mm jawın jawadı. Ámiwdárya rayonında Qıpshaqarna, Manǵitarna, Qilishniyozboyarna kanalları, Qarakóljap, Baǵjap, Seitjap, Aqaltın, Alielijap, Eshjanjap, Shorjap, Halimbegjap, Qumjap, Chadlı-jap, Qızıljap, Kulotyop, Chorshijap, Qirqarqanyop, Quyi Tuvligayop, Jumurjap, Toshjap, Alimboyyop, Bózsuw japları bar. Bul kanal hám japlar bárshe xójalıq jerlerin suw menen ta’miynleydi. Jerlerdi shorlanıw hám batqaqlanıwdan saqlaw maqsetinda kollektorlar qurılǵan. Rayon aymaǵındaǵı Qalsapa, Orqakól, Qarachatal, Chaykól, Tuzloq, Tojiqalkól, Baytukól, Uzunkól, Sarichnugulkól, Aqseytbaba hám Atajan kóllerinde balıq, úyrek hám b. quslar kóp. Kóllerdegi qamıs hám jakannan qurılıs materiali sıpatında paydalanıladı. Rayon aymaǵı, tiykarınan, saz hám qumlaq topraqlı bolıp, tal, terek, tut, gújim, qaraǵan, toranǵıl, aqbas, jantaq, ajrıq, pechek, sora, qamıs, chırmawıq, semizot, jakan, atqulaq hám b. ósedi. Qaban, shakal, saǵal, kemiriwshilerden tishqan, kala-mush, quslardan qırǵawıl, úyrek, ǵaz, ǵarǵa, zoǵcha, chumshıq, kepter, qumrı, kókqarǵa, sarı chumshıq, tórǵay hám b. Jasaydı.

Xalqı

Ámiwdarya rayonı xalqı 213 000(2024) adamdı quraydı.Ámiwdarya rayonında Qaraqalpaq, ózbek, Túrkmen milletleri kópshilikti quraydı.

Ekonomika

Ekonomikası kóp tarmaqlı. Sanaat karxanalarınan Manǵıt paxta tazalaw, gerbish zavodları, xizmet k-di, Manǵit jip-iyiriw hám tigiwshilik kárxanaları, Qaraqalpaqstanda eń iri xojalıqlar ara qurılıs basqarması hám 3 dúzetiw-qurılıs mekemeleri hám iri qurılıs kárxanaları bar. Ámiwdárya rayonında Taxiyatas GRES hám Manǵıt GES energiyasınan paydalanadı.

Awıl Xojalıǵı

Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaqları Paxtashılıq, Pilleshilik, baǵshılıq, Palızshılıq, Sharwashılıq, awıl Xojalıǵında suwǵarılatuǵın jerler 39,1 mıń gektar. Eginzarlar 19,1 mıń ga sodan 21,6 mıń ga jerge paxta, 1,5 mıń jerge palız ónimleri, 1,5 mıń jerge shalı 2,4 mıń ga jerge mákke egiledi. ámiwdárya rayonında diyqan-fermer xojalıǵı hám shirketler birlespesi. 296 diyqan-fermer xojalıǵı hám b. bar. Rayon jeke xojalıqlarında 46,2 mıń qaramal, 4,7 mıń qoy hám eshki, 77,1 mıń párrli bar.