Alp tawları

Alp tawları

Alp tawları francuzsha Alpes, italyansha Alpi), Batıs Evropanıń eń bálent taw shoqqısı. Ol Franciyanıń, Italiya, Shveycariyanıń, Germaniyanıń, Avstriyanıń, Lixtenshteynniń hám Sloveniyanıń bir bólegin iyeleydi. Alp tawları bir-birlerinen pást shinkler arqalı ajralıp turǵan tawlardıń diziminen ibarat. Uzınlıǵı 1200 km, keńligi 50–260 km. Eń iri shinkleri — Simplon (2005 m), Sen-Gotard (2108 m), Brenner (1371 m) hám b. Tawlar jónelisine kóndeleń jaylasqan shuqır salmalar (Bo-den kólinen Komo kóline shekem) Alp tawlarınıń batıs hám shıǵıs bólimlerine ajıratıp turadı. Alp tawlarınıń eń bálent bólimlerinde muzlıqlar hámda muzlıq payda qılǵan relyef túrleri kóp. Shıǵıs Alp tawları (4049 m, Ber-nin tawı) batıs Alp tawları (4807 m, Monblan tawına)n pásirek. Olar hám ayrım dizbeklerge bólinip ketken. Alp tawları eteklerinde háktas, dolomitler keń tarqalǵan, karst rawajlanǵan. Taw eteklerinde klimat ortasha, taw biyikliklerinde hámiyshe qar hám muzlıqlar bar, klimatı hám suwıq. Muzlıqlardıń ulıwma maydanı. 4140 km². Muzlıqlar hám ábediy qarlardıń tómengi shegarası 2500– 3200 m bálentlikde. . Eń kóp jawın arqa hám qubla jan bawırlarında jawadı (2000– 3000 mm). Alp tawlarınan aǵıp túsetuǵın dáryalar (Reyn, Rona, Drava, Adije hám b.) sersuw, serostona, gidro-energiya imkániyatlarına bay. Kórkem kóller kóp: Jeneva, Syurix, Boden, Lago-Majore hám b. Tabiyiy ósimlik túrleri bálentlik kontinemtlerin payda qılǵan. Taw yeteginen 800 m bálentlikge shekem mádeniy landshaftlar, 1200 m bálentlikler-de keń japıraqlı toǵaylar,, 1300–1700 m bálendliklerde iyne japıraqlı toǵaylar bar. 2600 m den 3200 m ge shekem aralıqlar subalp putazarları, jaylawlar menen bánt. Taw dizbeglerinde tunneller qazılıp, temir jol hám avtomobil jolları ótkizilgen. Al-pinizm hám turizm keńnen rawajlanǵan.