Latın jazıwına tiykarlanǵan qaraqalpaq álipbesi

1928-1932

A a	B b	C c	Ç ç	D d	Ә ә	E e	F f	G g	H h	X x	İ i
Ь ь	J j	K k	L l	M m	N n	Ꞑ ꞑ	O o	Ө ө	P p	Q q	Ƣ ƣ
R r	S s	T t	U u	V v	Y y	Z z	Ş ş

1932-1938

A a	B b	V v	G g	D d	E e	Ç ç	Z z	İ i	J j	K k	L l
M m	N n	O o	P p	R r	S s	T t	U u	F f	X x	Ş ş	H h
Ә ә	Q q	Ƣ ƣ	Ꞑ ꞑ	Ө ө	Y y	Ь ь

1938-1940

A a	B b	V v	G g	D d	E e	Ç ç	Z z	İ i	K k	L l	M m
N n	O o	P p	R r	S s	T t	U u	F f	X x	Ş ş	Ꞑ ꞑ	Ә ә
Ө ө	H h	Q q	Ƣ ƣ	Y y	Ü ü	J j	Ь ь

1994-1995

A a	Ä ä	B b	D d	E e	F f	G g	Ğ ğ	H h	X x	I ı	İ i
J j	K k	Q q	L l	M m	N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Ü ü	W w	Y y	Z z

Ǵárezsizlikke erisiw menen burınǵı awqam quramındaǵı kópshilik túrkiy tilles respublikalar 1993-1994-jıllarda latın alfavitine ótti. Ózbekstan Respublikası 1993-jılı 2-sentyabrde jazıwdı jańalaw tuwralı nızam qabıl etti. Usı nızamǵa muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikasi Ministrler Keńesi 1993-jıldıń 8-sentyabrinde qaraqalpaq tiliniń jańa álipbe hám imla qaǵıydaların tayarlaw boyınsha sheshim qabılladı. Qaraqalpaq tiliniń álipbe hám imla qaǵıydalarınıń jumısshı toparı tárepinen tayarlanǵan álipbeniń joybarı on ekinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń on birinshi sessiyasında (1994-jıl, 26-fevral) 31 hárip quramında qabıl etildi.

1995-2009

A a	Aʼ aʼ	B b	D d	E e	F f	G g	Gʼ gʼ	H h	X x	I ı	İ i
J j	K k	Q q	L l	M m	N n	Nʼ nʼ	O o	Oʼ oʼ	P p	R r	S s
T t	U u	Uʼ uʼ	V v	W w	Y y	Z z	Sh sh

Qabıllanǵan jańa álipbeniń 5 háribi (aʼ, gʼ, oʼ, uʼ, nʼ) ústin belgisi menen, bir hárip (sh) háripler birikpesi túrinde alındı. Bul hárip qaraqalpaq tilinde rus álipbesindegi ч, ш, щ háripleriniń wazıypasın atqardı.

Jańa álipbe tiykarında dúzilgen qaraqalpaq tiliniń imla qaǵıydaları Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń 1995-jıl 30-dekabrdegi 281/12 sanlı qararı menen tastıyıqlandı hám 1996-jıldıń 1-yarımında «Bilim» baspasında kitapsha bolıp basılıp shıqtı.

2009-2016

A a	Aʼ aʼ	B b	D d	E e	F f	G g	Gʼ gʼ	H h	X x	Iʼ iʼ	I i
J j	K k	Q q	L l	M m	N n	Nʼ nʼ	O o	Oʼ oʼ	P p	R r	S s
T t	U u	Uʼ uʼ	V v	W w	Y y	Z z	Sh sh	C c	Ch ch

Álipbe hám imlanı jáne de jetilistiriw maqsetinde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi 2009-jıldıń 8-oktyabrinde qosımshalar hám ózgerisler kirgizilgen nızam qabılladı. Ámeliy qollanılıp kiyatırǵan álipbeniń quramına c (ц) hám ch (ч) háripleri qosılıp, álipbeniń quramı 34 hárip bolıp qabıl etildi. Sonıń menen qatar, e, o, oʼ háripleriniń imlasına ózgerisler kirgizildi. Sóz basında dara túrinde jazılıp kiyatırǵan e, o, oʼ háripleriniń aldınan túpkilikli sózlerde y, w háripleri qosılıp, ye, wo, woʼ birikpeleri túrinde jazılatuǵın boldı. Mısalı: yertek, yerkin, Yernazar, wol, wotar, Wospan, woʼt, woʼnim, woʼner, Woʼtegen t.b.

Qosımshalar hám ózgerisler kirgizilgen imla qaǵıydalarınıń jıynaǵı 2011-jıldıń 1-yarımında «Bilim» baspasında basılıp shıqtı.

2016

A a	Á á	B b	D d	E e	F f	G g	Ǵ ǵ	H h	X x	Í ı	I i
J j	K k	Q q	L l	M m	N n	Ń ń	O o	Ó ó	P p	R r	S s
T t	U u	Ú ú	V v	W w	Y y	Z z	C c	Ch ch	Sh sh

Álipbe hám imlanı jáne de jetilistiriw maqsetinde sırttan kirgen ózlestirme sózlerdi durıs jazıw ushın zárúrli háripler qosıldı hám olardıń grafikalıq formasına ózgerisler kirgiziw kerek boldı.

Usı talaplarǵa bola, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi «Latın jazıwına tiykarlanǵan qaraqalpaq álipbesin engiziw haqqında»ǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Nızamına ayırım qosımshalar hám ózgerisler kirgiziw haqqında 2016-jıl 10-iyunda qarar qabıl etti. Bul Nızamǵa tómendegi ózgerisler hám qosımshalar kirgizildi:

1) túpkilikli sózlerde sóz basında e, o, oʼ, háripleriniń «aldınan y hám w háripleri qosılıp, ye, wo, woʼ birikpesi túrinde jazıladı» degen ózgeris alıp taslandı;

2) Aʼaʼ, Oʼoʼ, Uʼuʼ, Gʼgʼ, Nʼnʼ, Iʼiʼ seslerin tańbalaytuǵın apostrof belgileri alıp taslanıp, háriptiń ústine qoyılatuǵın akut (Áá, Óó, Úú, Ǵǵ, Ńń, Íı) belgisine ózgertildi;

3) házirgi hárekettegi dawıslı Iʼiʼ háribindegi apostrof hám noqat belgileri alınıp taslanıp, Íı túrinde, yaǵnıy bas háribi akut belgisi Í, kishi háribi akutsız ı túrinde jazılatuǵın boldı.

Qarańız

Ádebiyatlar