Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi imaratı, Nókis qalası, I.Karimov kóshesi, 112-jay

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi (russha Жокаргы́ Кене́с (Верховный совет) Респу́блики Каракалпакста́н , ózbekshe Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi) — Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızam shıǵarıwshı hákimiyattı ámelge asırıwshı joqarı mámleketlik wákillik uyımı.

Jumıs tártibi hám wákillikleri

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi bir palatalı uyım bolıp, ol Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasına, jáne onıń iskerliginiń huqıqıy negizi bolǵan “Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi haqqında”ǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Nızamına tiykarlanıp dúzilgen.

Joqarǵı Keńes aymaqlıq saylaw okrugları tárepinen kóppartiyalılıq tiykarında 5 jıl múddetke jasırın dawıs beriw jolı arqalı saylanatuǵın 65 deputattan ibarat. Joqarǵı Keńeske saylaw ótkeriw tártibi Qaraqalpaqstan Respublikasınıń “Saylaw haqqında”ǵı Nızamı hám basqa da nızam hújjetleri menen belgilenedi. Saylaw kúni jigirma bes jasqa tolǵan hám keminde bes jıl Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında turaqlı jasap atırǵan Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikası puqarası Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine saylanıw huqıqına iye.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń ayrıqsha wákilliklerine tómendegiler tiyisli: – Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasın qabıl etiw, oǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw, Qaraqalpaqstan Respublikası nızamların qabıl etiw, olarǵa ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw, Qaraqalpaqstan Respublikası Nızamlarına túsinik beriw, ekonomikalıq hám sociallıq rawajlanıwdıń keleshekke mólsherlengen baǵdarlamaların qabıl etiw; – Joqarǵı Keńes Baslıǵın hám onıń orınbasarın, komitetler hám komissiyalardıń baslıqların saylaw; – Joqarǵı Keńes Baslıǵınıń Ózbekstan Respublikası Prezidenti menen kelisilgen Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń Baslıǵı kandidaturasın tastıyıqlaw haqqındaǵı usınısına muwapıq Ministrler Keńesi Baslıǵın tayınlaw hám lawazımınan bosatıw; – Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyalıq baqlaw komitetin saylaw; – Joqarǵı Keńes Prezidiumın, komitetler hám komissiyaların dúziw, Ministrler Keńesi Baslıǵınıń orınbasarları hám Ministrler Keńesiniń aǵzaların lawazımına tayınlaw hám bosatıw, Qaraqalpaqstan Respublikası ministrliklerin, mámleketlik komitetlerin hám basqa mámleketlik basqarıw uyımların dúziw hám saplastırıw, Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı hám baslıqtıń orınbasarları, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı baslıǵı hám orınbasarı lawazımlarına saylaw, – Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyaların, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyaların hámde puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq hám rayonlıq sudları, jınayat isleri boyınsha rayonlıq hám qalalıq sudları, rayonlararalıq ekonomikalıq sudları, rayonlararalıq hákimshilik sudları baslıqları, orınbasarları hám sudyaların tayınlaw; – Joqarǵı Keńes Prezidiumınıń usınısına muwapıq Ózbekstan Respublikası Bas prokurorınıń kelisimi menen Qaraqalpaqstan Respublikası Prokurorın tayınlaw hám lawazımınan bosatıw, Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń baslıǵın tayınlaw hám lawazımınan bosatıw, xalıq deputatları jergilikli Keńesleriniń qararların toqtatıp qoyıw hám biykarlaw, rayonlar, qalalardı shólkemlestiriw, saplastırıw, olardın atamaların hám shegaraların ózgertiw haqqındaǵı máselelerdi kórip shıǵıw, respublikalıq hám jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımları sistemasın hám wákilliklerin belgilew, Ministrler Keńesiniń strukturası, onıń xızmetkerleriniń shtatları hám miynetke haqı tólew fondın tastıyıqlaw, jergilikli salıqlar hám basqa da májbúriy tólemlerdiń stavkaların nızam hújjetlerinde belgilengen muǵdarlar sheńberinde belgilew; – Ministrler Keńesiniń usınısına muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası byudjetin qabıllaw hám onıń orınlanıwı haqqında esabatların tastıyıqlaw, Qaraqalpaqstan Respublikası byudjetiniń qárejetlerine ózgerisler kirgiziw, respublikanıń sociallıq-ekonomikalıq jaqtan rawajlanıwınıń eń zárúr hám áhmiyetli máseleleri boyınsha Ministrler Keńesi Baslıǵınıń esabatın tıńlaw hám dodalaw, húkimet aǵzalarınıń óz jumısına baylanıslı máseleler boyınsha málimlemesin tıńlaw, rayon, qala hákimleriniń tiyisli aymaqtı rawajlandırıw máseleleri boyınsha esabatların tıńlawı múmkin; – Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik sıylıqları hám húrmetli ataqların shólkemlestiriw; – Joqarǵı Keńes hám jergilikli wákillikli uyımlarǵa saylawlar tayınlaw, Oraylıq saylaw komissiyasın dúziw; – Ózbekstan Respublikasınıń joqarı mámleketlik hákimiyat hám basqarıw uyımları hújjetleriniń Ózbekstan Respublikası Konstituciyasına muwapıqlıǵı haqqında Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq sudına usınıslar kirgiziw; – deputattı qol qatılmaslıq huqıqınan ayırıw haqqındaǵı máselelerdi qarap shıǵıw; – puqaralar jıyınları baslıqları (aqsaqalları) saylawın shólkemlestiriw; – Qaraqalpaqstan Respublikası Prokurorınıń, Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komiteti baslıǵınıń, Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki Qaraqalpaqstan Respublikası Bas basqarması baslıǵınıń esabatların tıńlaw; – Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi bir jılda keminde bir márte óz sessiyalarında Qaraqalpaqstan Respublikası sudı baslıǵınıń hám Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı baslıǵınıń puqaralar huqıqların hám erkinliklerin, sonıń menen birge kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerdiń huqıqları hámde nızam menen qorǵalatuǵın máplerin sud jolı menen qorǵawdı ámelge asırıwǵa baylanıslı jumısları haqqında málimlemesin tıńlaydı. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi usı másele boyınsha qabıl etilgen qarardı Ózbekstan Respublikası Sudyalar joqarǵı keńesine jiberedi; – Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministri hár yarım jıllıq juwmaqları boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine orınlardaǵı norma dóretiwshiligi jumısları hámde huqıqtı qollanıw ámeliyatınıń jaǵdayları haqqında málimleme kiritedi. Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministriniń málimlemesin tıńlaw juwmaqları boyınsha tiyisli qarar qabıl etilip, qarar Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligine jiberiledi; – parlament qadaǵalawın ámelge asırıw; – Joqarǵı Keńes Reglamentin hámde óz jumısın shólkemlestiriw, Joqarǵı Keńestiń ishki tártip qaǵıydaları menen baylanıslı máseleler boyınsha basqa sheshimlerdi qabıl etiw..

Joqarǵı Keńes baslıǵı

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Basshısı hám eń joqarı lawazımlı shaxs bolıp tabıladı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵı Keńesi tárepinen Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń kelisimi menen Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń deputatlarınıń arasınan jasırın dawıs beriw jolı menen Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń wákilligi múddetine saylanadı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı:

1) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń joqarı nızam shıǵarıw hám atqarıw hákimiyatı uyımlarınıń óz ara baylanıslı háreket etiwin támiyinleydi;

2) Respublikadaǵı jaǵday haqqında hám basqa da áhmiyetli máseleler boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵı Keńesine bayanatlar usınadı;

3) Ózbekstan Respublikasınıń nızamların hám Oliy Majlisiniń basqa da sheshimlerin, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń pármanların hám basqa da aktlerin turmısqa asırıwdı shólkemlestiredi; Qaraqalpaqstan Respublikası nızamlarınıń hám Joqarǵı Keńes qararlarınıń orınlanıwın qadaǵalawdı shólkemlestiredi;

4) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Joqarǵı Keńes Baslıǵınıń orınbasarın, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń komitetleri hám komissiyalarınıń baslıqların saylaw ushın kandidaturalar usınadı;

5) Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń kelisimi menen Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń Baslıǵı lawazımına kandidatura usınadı;

6) Rayon, qala hákimlerin hám olardıń orınbasarların, keyin ala tiyisli xalıq deputatları Keńesleriniń tastıyıqlawı menen tayınlaydı hám lawazımınan bosatadı;

7) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Joqarǵı Keńes Prezidiumınıń kelisimi menen Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyalıq baqlaw komitetiniń baslıǵı hám aǵzaları lawazımına kandidaturalardı usınadı;

8) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Ózbekstan Respublikası Sudyalar joqarı keńesiniń juwmaǵı tiykarında Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń kelisimi menen  Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı hám onıń orınbasarları, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń baslıǵı hám onıń orınbasarı lawazımlarına kandidaturalar usınadı;

9) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Joqarǵı Keńes Prezidiumınıń kelisimi menen Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw komitetiniń baslıǵı lawazımına kandidatura usınadı;

10) Joqarǵı Keńestiń qarap shıǵıwına usınılatuǵın máselelerdi tayarlawǵa ulıwma basshılıqtı ámelge asıradı. Joqarǵı Keńestiń májilisin shaqıradı, komitetler hám komissiyalar baslıqları menen birlikte onıń kún tártibine usınıslar qáliplestiredi;

11) Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń hám onıń Prezidiumınıń jumısın shólkemlestiredi, onıń májilislerine basshılıq etedi, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵı Keńesi hám onıń Prezidiumı tárepinen qabıl etilgen Qaraqalpaqstan Respublikasınıń nızamları hám basqa da aktlerine qol qoyadı, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń komitetleri hám komissiyalarınıń jumısın baǵdarlaydı hám baylanıstıradı;

12) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik sıylıqlarına hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń húrmetli ataqlarına usınadı;

13) sudlanǵan puqaralardı ápiw etiw haqqında másele qozǵaydı;

14) nızam joybarlarınıń hám mámleketlik turmıstıń basqa da áhmiyetli máseleleriniń xalıqlıq dodalanıwın shólkemlestiredi;

15) hárekettegi nızamshılıq aktleri menen názerde tutılǵan basqa da wákilliklerdi ámelge asıradı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı óz wákilliklerine tiyisli máselelerdi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń qarap shıǵıwına usınıw huqıqına iye.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı óz wákilliklerine tiyisli máseleler boyınsha biylik qabıl etedi.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasın hám nızamların buzǵan jaǵdayda Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi tárepinen shaqırtıp alınıwı múmkin. Shaqırtıp alıw haqqındaǵı qarar Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyalıq baqlaw komitetiniń juwmaǵın esapqa alıp, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi deputatlarınıń úshten bir bóleginiń baslaması boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi deputatlarınıń ulıwma sanınıń keminde úshten ekisiniń kópshilik dawısı menen qabıl etiledi.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı óz wákilligin jeke arzası boyınsha, sonday-aq, densawlıǵına hám basqa da sebeplerge baylanıslı wazıypaların atqara almaytuǵın jaǵdaylarda toqtatıwı múmkin. Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Baslıǵınıń wákilligin toqtatıw haqqındaǵı qarar Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi deputatlarınıń ulıwma sanınıń kópshilik dawısı menen qabıllanadı.

Bunday jaǵdaylarda eki ay múddet ishinde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń jańa Baslıǵın saylaw ótkeriledi.

Tariyxı

1994-jılı 24-sentyabrde bolıp ótken on ekinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Sovetiniń on jetinshi sessiyasınıń kún tártibine muwapıq, «Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi haqqında»ǵı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyalıq Nızamı qabıl etildi hám sol kúnnen baslap Nızam háreketke engizildi.

1994-jılı 31-oktyabrde «Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Reglamentin háreketke engiziw haqqında» Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Qararı qabıl etildi. Usı qarar tiykarında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi reglamenti 5 bap, 10 bólim hámde 117 statyadan ibarat boldı.

1994-jılı 25-dekabrde elimizde jáne bir tariyxıy waqıya júz berdi. Xalqımız ǵárezsizligimizdi bunnan bılay da bekkemlewge, xalıqtıń máplerin qorǵawǵa óz úleslerin qosatuǵınlıǵın hám ádil demokratiyalıq baǵıttı qollap-quwatlaytuǵının isenimli túrde kórsetti. Yaǵnıy, birinshi shaqırıq Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisine, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine birinshi ret huqıqıy-demokratiyalıq, kóp partiyalılıq tiykarında ulıwma xalıqlıq saylawlar ótkerildi.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine Ózbekstan Xalıq demokratiyalıq partiyasınan hám hákimiyattıń wákillikli uyımlarınan 172 talaban 86 deputatlıq orın ushın gúres alıp bardı. Saylawshılarǵa ózleriniń eń jaqsı wákillerin saylap alıw huqıqı berildi. Birinshi turda 75 saylaw okrugında deputatlar saylanǵan bolsa, 11 saylaw okrugında kórsetilgen talabanlardıń birde-birewi jeterli dawıs ala almaǵanı sebepli 1995-jılı 22-yanvarda qayta saylawlardıń qosımsha turı ótkerildi. Solay etip, nızam shıǵarıw hákimiyatın ámelge asıratuǵın joqarı mámleketlik hákimiyat uyımı — Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi deputatlar korpusı qáliplesti.

Saylawlarǵa qatnasıw huqıqına iye bolǵan 669 mıń 904 saylawshıdan 628 mıń 407 adam ózleriniń konstituciyalıq huqıqınan paydalandı, bul saylawshılardıń 96 procentin quradı.

Saylanǵan deputatlardıń 65,1 procentten aslamı, yaǵnıy 56 deputat wákillikli joqarı uyımnıń quramına birinshi márte kirdi. Deputatlardıń hámmesi joqarı maǵlıwmatlı ekonomistler, yuristler, ilimpazlar, sanaat hám awıl xojalıǵınıń maman qánigeleri, sociallıq taraw wákillerinen ibarat boldı.

Joqarǵı Keńeske Qaraqalpaqstan Respublikasında jasaytuǵın tiykarǵı 5 millettiń wákilleri saylanıp, bul ulıwma teń huqıqlılıq principlerin tastıyıqlaydı. Sonday-aq, parlament aǵzalarınan 12 adam hayal-qızlar bolsa, deputatlardıń úshten eki bólegin 30 jastan 50 jasqa deyingi adamlar quradı.

Joqarǵı Keńes sessiyasında hákimiyattıń wákillikli uyımlarınan saylanǵan 43 deputattan ibarat blok, 41 deputattan ibarat Xalıq demokratiyalıq partiyasınıń frakciyası dizimge alındı.

Birinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine xalıqtıń erk-ıqrarı menen mámlekettiń wákillikli hám nızam shıǵarıwshı joqarı uyımınıń nátiyjeli islewin támiyinleytuǵın úlken intellektual hám professional kúshler toplandı. Sonıń menen birge, saylawlar demokratiyalıq jol menen nızamlar hám qabıllanǵan xalıq aralıq ólshemlerdi tolıq basshılıqqa alıp ótkerildi. Bunı dúnyadaǵı kópshilik mámleketlerden kelip saylawlardıń ótiw barısına qatnasqan ǵárezsiz baqlawshılar da tastıyıqladı.

Birinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń birinshi sessiyasında Joqarǵı Keńes Baslıǵı janındaǵı Keńes aǵzalarınıń quramı, Joqarǵı Keńestiń mandat komissiyası, Joqarǵı Keńestiń komitetleri (1. Mámleketlik hákimiyat uyımları, jergilikli ózin-ózi basqarıw hám jámiyetlik birlespeler máseleleri boyınsha komitet, 2. Nızam shıǵarıw, nızamlılıq hám huqıq tártibi máseleleri boyınsha komitet, 3. Ekonomikalıq reforma hám byudjet siyasatı máseleleri boyınsha komitet, 4. Sociallıq rawajlanıw, ilim hám mádeniyat máseleleri boyınsha komitet, 5. Sanaat, qurılıs, transport, baylanıs hám xalıqqa xızmet kórsetiw máseleleri boyınsha komitet, 6. Agrosanaat kompleksi hám ekologiya máseleleri boyınsha komitet) jumıs basladı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası hám «Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine saylaw haqqında»ǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Nızamına muwapıq, 1999-jıl 5-dekabrde bolıp ótken saylawda hám 19-dekabrdegi qayta dawıs beriwde Ekinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine 83 deputat saylandı. Bolıp ótken saylawda hám qayta dawıs beriwde 527 saylaw uchastkasında dizimge alınǵan 756 mıń 998 saylawshıdan 735 mıń 710 saylawshı, yaǵnıy ulıwma saylawshılardıń 97,2 procenti qatnasıp, ózleri tańlaǵan talabanlar ushın dawıs berdi.

Saylanǵan deputatlardıń 62 si Xalıq demokratiyalıq partiyasınıń, 5 ewi «Fidokorlar» milliy demokratiyalıq partiyasınıń, 1 ewi «Vatan taraqqiyoti» partiyasınıń aǵzaları bolsa, 15 i partiyasız edi. Saylanǵan deputatlardıń barlıǵı joqarı maǵlıwmatqa iye boldı. Olardıń arasında 3 muǵallim, 6 shıpaker, 40 injener, 14 ekonomist, 1 jurnalist, 3 yurist hám 5 basqa qánigeliktegi deputatlar bar edi.

Úshinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine 2004-jıl 26-dekabrde bolǵan saylawlarda hámde 2005-jıl 9-yanvardaǵı bolıp ótken qayta dawıs beriwde 544 saylaw uchastkasında 85 deputat saylandı.

2004-jıl 26-dekabrdegi tiykarǵı saylawlarda dizimge alınǵan 844 001 saylawshıdan 762 887 adam, yaǵnıy 90,4 procent saylawshı qatnastı.

Saylanǵan deputatlardıń 34 i Xalıq demokratiyalıq partiyasınan, 36 sı Liberal-demokratiyalıq partiyasınan, 5 ewi «Fidokorlar» milliy demokratiyalıq partiyasınan bolsa, 10 ı partiyasız edi. Saylanǵan deputatlardan 84 i joqarı maǵlıwmatqa, 1 ewi orta-arnawlı maǵlıwmatqa iye boldı. Olardıń arasında 11 muǵallim, 5 shıpaker, 37 injener, 6 agronom, 14 ekonomist, 1 jurnalist, 1 yurist hám 10 basqa qánigeliktegi deputatlar bar edi.

2009-jıl 27-dekabrdegi saylawlarda hámde 2010-jıl 10-yanvardaǵı qayta dawıs beriwlerde 560 uchastkada saylawlar ótkerildi. Tiykarǵı saylawlar kúni dizimge kirgizilgen 1 mln. 11 mıń 197 saylawshıdan 919 mıń 191 saylawshı, yaǵnıy ulıwma saylawshılardıń 90,9 payızı qatnastı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyası tárepinen siyasiy partiyalardıń respublikalıq uyımlarınan ulıwma 257 adamnıń hújjetleri Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń deputatlıǵına talaban etip dizimge alındı.

2009-jıl 27-dekabrde bolıp ótken saylawlarda 74 saylaw okrugınan deputatlar saylandı, 4 okrugta qayta dawıs beriw, 8 okrugta qayta saylaw ótkeriw zárúrligi anıqlandı. 2010-jıl 10 yanvar kúni 4 okrugta qayta dawıs beriw ótkerilip, olardıń tórtewinde de deputatlar saylanıp, ulıwma 78 saylaw okrugında deputatlar saylandı. Sonnan 27 si Xalıq demokratiyalıq partiyasınan, 21 i «Milliy tiklanish» demokratiyalıq partiyasınan, 24 i Liberal-demokratiyalıq partiyasınan, 6 awı «Adolat» social-demokratiyalıq partiyasınan usınıldı. Saylanǵan deputatlardıń hámmesi joqarı maǵlıwmatqa iye bolıp, sonnan 7 deputat muǵallim, 11 deputat shıpaker, 34 deputat injener, 3 deputat agronom, 12 deputat ekonomist, 3 deputat jurnalist, 4 deputat yurist hám 4 deputat basqa qánigeliklerden ibarat boldı.

2014-jıl 21-dekabrdegi tiykarǵı saylawlar kúni dizimge kirgizilgen 1 mln. 158 mıń 823 saylawshıdan 1 mln. 63 mıń 799 saylawshı qatnastı, bul ulıwma saylawshılardıń 91,8 procentin quradı. Saylawlar juwmaǵında 58 saylaw okrugınan deputatlar saylandı hám 7 okrugta qayta dawıs beriw kerekligi anıqlandı. Solay etip, 2015-jıldıń 4-yanvar kúni 7 okrugta qayta dawıs beriw ótkerilip, olardıń hámmesinde deputatlar saylandı.

Ulıwma saylanǵan deputatlardan 15 i Xalıq demokratiyalıq partiyasınıń, 23 i Liberal-demokratiyalıq partiyasınıń, 16 sı «Milliy tiklanish» demokratiyalıq partiyasınıń, 7ewi «Adolat» social-demokratiyalıq partiyasınıń aǵzaları bolsa, 4 deputat partiyasız edi.

Saylanǵan deputatlardıń barlıǵı joqarı maǵlıwmatqa iye bolıp, sonnan 14 deputat muǵallim, 7 deputat shıpaker, 24 deputat injener, 6 deputat agronom, 2 deputat ekonomist, 3 deputat jurnalist, 1 deputat yurist hám 6 deputat basqa qánigeliklerden ibarat boldı.

Saylawlar shólkemleskenlik hám issheńlik jaǵdayında ótti. Joqarǵı Keńestiń nátiyjeli islerin támiyinleytuǵın, elimizde tınıshlıqtı saqlaw, Watanımızdıń gúlleniwi, xalqımızdıń abadan turmısı, aldımızda turǵan ullı maqsetler ushın jemisli jumıslar alıp baratuǵın deputatlardı saylawǵa talpınıwshılıq hámme jerde bayqaldı.

Qaraqalpaqstan Respublikasınıń «Saylaw haqqında»ǵı nızamına muwapıq 2019-jıldıń 22-dekabr hám 2020-jıldıń 5-yanvar kúnleri Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine ótkerilgen saylawlar elimiz turmısında demokratiyalıq mámleket, ashıq puqaralıq jámiyet qurıw jolındaǵı taǵı bir áhmiyetli jańa qádem boldı. «Jańa Ózbekstan, jańa saylawlar» súreni astındaǵı saylawlar hárekettegi nızamlar tiykarında demоkratiya hám járiyalılıq principleri tiykarında ótkerildi. Saylawlarǵa hár tárepleme tayarlıqlar kórildi. Onıń barlıq basqıshların sırt ellerden, xalıq aralıq shólkemlerden baqlawshılar, siyasiy partiyalardıń, ǵalaba xabar qurallarınıń wákilleri baqlap bardı.

Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesine saylaw 65 okrug boyınsha 622 saylaw uchastkasında ótkerildi. 2019-jıldıń 22-dekabr kúni bolıp ótken saylawlarǵa dizimge kirgizilgen 999 333 saylawshıdan 771 494 saylawshı, yaǵnıy 77,2 procenti qatnastı. Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq saylaw komissiyası tárepinen siyasiy partiyalardıń respublikamızdaǵı uyımlarınan Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi deputatlıǵına talaban etip usınılǵan 325 talaban dizimge alındı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń «Saylaw haqqında»ǵı nızamına muwapıq 16 talabannıń «talabanlıqtan waz keshiw haqqında»ǵı arzası qanaatlandırıldı. Solay etip, saylaw byulletenlerine 50 okrugte 5 talabannan, 14 okrugte 4 talabannan, 1 okrugte 3 talabannan kirgizildi. 2020-jıldıń 5-yanvar kúni eki okrugte qayta dawıs beriw bolıp ótti. Ulıwma 65 saylaw okruginde deputatlar tolıq saylandı. Sonnan Isbilermenler háreketi-Ózbekstan Liberal-demokratiyalıq partiyası respublikalıq uyımınan 19, Ózbekstan «Milliy tiklanish» demokratiyalıq partiyası respublikalıq uyımınan 14, Ózbekstan «Adolat» social-demokratiyalıq partiyası respublikalıq uyımınan 6, Ózbekstan Xalıq demokratiyalıq partiyası respublikalıq uyımınan 16, Ózbekstan Ekologiyalıq partiyası respublikalıq uyımınan 10 deputat saylandı. Deputatlar bes millet wákillerinen ibarat bolıp, sonnan 45 er, 20 hayal-qızdı quraydı.

«Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵı Keńesi haqqında»ǵı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyalıq Nızamına muwapıq, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi respublikada nızam shıǵarıwshı hákimiyattı ámelge asıratuǵın joqarı mámleketlik wákillikli uyım bolıp tabıladı.

Baslıqları

Qaraqalpaqstan ASSR Oraylıq Atqarıw Komiteti, baslıqları

1. 30.5.1932 — 1933 Nurmuxamedov Kóptilew (1925, 1903—1938)
2. 1933 — 24.7.1938 Saparov Nurım (1946)

Qaraqalpaq Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikası Joqarǵı Keńesi, Prezidium baslıqları

1. 24.7.1938 — 1941 Pirimbet Beknazarov
2. 1941—1955 Máteke Jumanazarov (1931, 1906—1966)
3. 1955—1956 Nawrız Japaqov (1942, 1914—1975)
4. 1956—1960 Máteke Jumanazarov (1931, 1906—1966)
5. 1960—1978 Dáwlet Eshimbetov (1939, 1913)
6. 1978—1985 Kamal Rzaev (1932)
7. 1985—1990 Tursın Eshimbetova

Joqarǵı Keńes baslıqları dizimi

1. Tursın Eshimbetova 1990 — 2.1991
2. Dáwletbay Shámshetov 2 — 11.1991 (1973, 1948
3. Úbbiniyaz Áshirbekov (1992-95, 1995-97)
4. Timur Kamalov (июль 1997 — 3 мая 2002)
5. Musa Erniyazov (3 мая 2002 — 31 июль 2020)
6. Murat Kamalov (02.10.2020-26.08.2022)
7. Amanbay Orınbayev (26.08.2022)