Shıjlan

Shıjlan (inglisshe wallet, orıssha кошелёк) - ishine aqsha salıw ushın teriden hám basqa materiallardan islengen qaltasha. Shıjlan - bul tegis qapshıq yamasa qalta bolıp, kóbinese kishi jeke zatlardı alıp júriw ushın qollanıladı, mısalı: naq aqsha, debet hám kredit kartochkaları; transport basqarıw gúwalıǵı, jeke gúwalıq, klub kartochkası sıyaqlı identifikaciyalıq hújjetler; súwretler, transport bileti, biznes kartochkaları hám basqa da qaǵaz yamasa laminaciyalanǵan kartochkalar sıyaqlı zatlardı alıp júriw ushın paydalanıladı. Shıjlanlar ádette tawar yamasa terіden islenedi, olar kóbinese qaltaǵa sıyatuǵın ólshemde hám búklemeli boladı.

Shıjlanlarda aqsha qıstırǵıshı, tıyın qaltası, shınjırlı bekitiwi, baw, ilmek, qayıs yamasa noqta bolıwı múmkin. Pasportlar, taǵıp júretuǵın ID kartochkalar hám chek dápterlerin saqlaw ushın arnawlı shıjlanlar bar. Ayırım ádetten tıs shıjlanlar bilekke yamasa ayaq kiyimge taǵılıp júriledi. Shıjlanlar sánli buyım sıpatında, yamasa iyesiniń stilin, baylıǵın yamasa sociallıq statusın kórsetiw ushın qollanılıwı múmkin.

Etimologiyası

Bul sóz XIV ásirdiń aqırlarında payda bolǵan bolıp, "sumka" yamasa "ryukzak" (dorba) mánisin ańlatqan, belgisiz kelip shıǵıwǵa iye (norman-francuz tilindegi golette (kishi tumsıq)), yamasa uqsas nemis sózinen, proto-german tilindegi "wall" sózinen kelip shıqqan, ol "orama" degendi ańlatadı ("wel" túbirinen, "aylanıw yamasa aynalıw" mánisin beredi) [1] (mısalı, golland hám friz tillerindegi "knapzak" sózin qarań). Shekspirdiń dáwirindegi dáslepki qollanılıwı házirgi kúndegi ryukzakqa uqsas nárseni táriplegen [2]. "Qaǵaz aqshalardı alıp júriw ushın tegis qapshıq" degen házirgi mánisi birinshi ret 1834-jılı amerika inglis tilinde jazıp qaldırılǵan.^[1]Qaraqalpaq túsindirme sózliginde shıjlanǵa bılay táriyip berilgen. “Shıjlan (atlıq) ishine aqsha salıw ushın bılǵarıdan hám basqa materiallardan islengen qaltasha.”^[2]

Áyyemgi grek tilindegi kibisis sózi Germes qudayınıń alıp júrgen qaltasın hám ańızlardaǵı qaharman Perseydiń Meduza degen maqluqtıń kesilgen basın alıp júrgen dorbasın táriyiplew ushın qollanılǵan hám ádette "shıjlan" dep awdarılǵan.^[3]^[4]

Tariyxı

Aleut xalqınıń balıq awlaw quralların alıp júriw ushın qollanılǵan dorba shıjlanı.

Áyyemgi Greciya

Klassik ilimpaz A. Y. Kempbell "Áyyemgi ádebiyatta shıjlan qanday maqsetlerde qollanılǵan?" degen sorawǵa juwap izlegen. Teokrit dóretpeleriniń izertlewshisi sıpatında ol "shıjlan jarlı adamnıń kóshpeli azıq-awqat saqlaytuǵın ornı bolǵan; yamasa, jarlılıqtı esapqa almaǵanda, ol azıq-awqat zapasın saqlaw ushın qollanılǵan" degen juwmaqqa kelgen.^[5] Ol geyde adamlar onnan tikkeley awqatlanǵanın, biraq kóbirek xarakterli mısallarda onıń túski sebeti sıyaqlı emes, al kóbirek aman qalıw ushın "azıq-awqat qorı saqlanatuǵın" orın sıpatında tilge alınǵanın anıqlaǵan.

Oyanıw dáwiri

Shıjlanlar 1600-jılları Batısta qaǵaz aqshalar engizilgennen keyin rawajlanǵan. (Birinshi qaǵaz aqsha Jańa Dúnyada 1690-jılı Massachusets Bay Koloniyası tárepinen engizilgen.) Qaǵaz aqshalar engizilemen degenge shekem tıyınlardı saqlaw ushın tıyın qaltaları (ádette bawı bar ápiwayı teri qaltalar) qollanılǵan. Dáslepki shıjlanlar tiykarınan sıyır yamasa at terisinen islenip, olarda baspa vizit kartochkaların saqlaw ushın kishi qalta bolǵan.

Elizaveta dáwiriniń sawdageri Djon Fremptonnıń ómirin bayan etip, Lourens S. Rot sawdagerdi bılay táriyipleydi: "jigirma bes jaslı inglis jigiti, ádepli kiyingen, ..., qılısh taǵınǵan hám belbewine 'bowgett' (yamasa budget) dep ataytuǵın nárse bekitilgen, yaǵnıy óziniń aqshasın, esap kitapshasın hám kúndelikli kerekli mayda zatların alıp júretuǵın teri qalta yamasa shıjlan".^[6]

XIX ásir

Aqsha yamasa valyutadan tısqarı, shıjlan keptirilgen gósh, azıq-awqat, "qımbatbaha zatlar" hám "kózge kórinbewi kerek bolǵan nárselerdi" alıp júriw ushın da qollanılǵan. Shıjlanlardı dáslep erte industrial dáwirdegi amerikalılar qollanǵan. XIX ásirdegi Amerikada shıjlandı belbewge taǵıp júriw "yarım mádeniyatlı" dep esaplanǵan. Bul dáwirde zatlardı yamasa shıjlandı qaltada alıp júriw mádeniyatsızlıq hám ádetten tıs nárse dep esaplanǵan.^[7]

Ispaniyada shıjlan temeki shegiw quralların alıp júriw ushın qollanılǵan: "Hár bir erkek kishi teri shıjlanda saqlanatuǵın shaqmaq tas penen polat, sonday-aq yesca dep atalatuǵın, ushqınnan dárriw janıp ketetuǵın keptirilgen ósimlik talshıqlarınıń az muǵdarı menen birge aq qaǵazdıń kishi dástesin alıp júrgen".^[8]

XX ásir–házirgi waqıt

Házirgi eki búklemeli, kóp "karta bólimleri" bar shıjlanlar 1950-jıllardıń basında birinshi kredit kartochkaları engizilgennen keyin standartlasqan. Ayırım jańalıqlarǵa 1970-jıllarda jabısqaq lenta (velkro) menen jabılatuǵın shıjlanlardıń payda bolıwı kiredi. Qaltaǵa sıyatuǵın shıjlanlar búgingi kúnge shekem keń qollanılıp kiyatır.^[9]

Tek kiberkeńislikte onlayn esap dápterindegi jazba túrinde ǵana bar kriptovalyutalar ushın kriptovalyuta shıjlanı - bul iyesiniń qupıya giltin qáwipsiz saqlaw, iyesin autentifikaciyalaw hám iyesiniń tranzakciyalardı qáwipsiz qol qoyıwına múmkinshilik beretuǵın esaplaw quralı. "Apparatlıq shıjlan" - bunı jáne de qáwipsizlirek islew ushın arnalǵan arnawlı kompyuter.

Házirgi mısallar

Shıjlanlar ádette bank biletleri menen kredit kartochkaların saqlaw ushın dizaynlanıp, qaltaǵa yamasa sumkaǵa sıyatuǵınday islenedi. Kredit kartochkaları yamasa identifikaciya kartochkaları ushın ornı bolmaǵan, tek bank biletlerin saqlaw ushın arnalǵan kishi qaltashalar aqsha qısqıshları dep klassifikaciyalanıwı múmkin: bul termin jáne tek ISO/IEC 7810 kartochkaların saqlaw ushın dizaynlanǵan kishi dorbalarǵa da qollanılıwı múmkin.

Gewde shıjlanı: "Sekretar shıjlanı" dep te ataladı, bul bank biletleri búklenbeytuǵın shıjlan. Olar erkeklerdiń pidjak gewdesindegi qaltasına yamasa sumkaǵa salıw ushın arnalǵan. Gewde shıjlanlar kóbinese chekler hám basqa da aqsha hújjetlerin saqlaw ushın qollanıladı, óytkeni olar shalbar qaltasına sıymaydı.
Eki qabatlı shıjlan: Bank biletleri bir ret búkleniwi kerek bolǵan shıjlan túri. Kredit kartochkaları hám identifikaciya kartochkaları kóldeneń yamasa vertikal saqlanıwı múmkin.
Úsh qabatlı shıjlan: Eki búklemesi bar, kredit kartochkaları ádette vertikal túrde saqlanatuǵın shıjlan.
Aldıńǵı qalta shıjlanı: Aqsha bólimi joq hám kartochkalar ushın júdá az qaltaları bar dorba. Ádette bank biletleri búklenip, shıjlannıń bóliminde saqlanadı.
Aqsha qısqıshlı shıjlan: Ólshemi boyınsha aldıńǵı qalta shıjlanına uqsas, bank biletleri ádette kúshli magnit penen bekitilgen qısqısh penen uslap turıladı.
Uzın shıjlan: Ádette djinsi menen kiyiletuǵın, shınjır, baw yamasa teri baw menen bekitiletuǵın úlkenirek shıjlan. Bank biletleri búklenbey saqlanadı hám uzın shıjlanlarda ádette tıyın qaltası boladı. Motocikl aydaǵanda shıjlanların qáwipsiz saqlaw ushın baykerler tárepinen keń tarqalǵan, kishirek shınjırlı shıjlanlar 1970-80-jıllardaǵı pank modasında hám 1990-jıllardıń basında granj moda háreketi menen birge awır metal modasında keń tarqalǵan. Uzın shıjlanlar Yaponiya sıyaqlı naq aqsha kóp qollanılatuǵın mámleketlerde erkekler arasında keń tarqalǵan hám Amerika hindleriniń estetikalıq tásirin sáwlelendiriwi múmkin.
Shıjlan lentası: Kartochkalar hám/yamasa naq aqshanı bekitiw ushın tawar yamasa rezinadan islengen úziliksiz serpimli lentası bar shıjlan túri. Shıjlan lentaları dástúrli shıjlannıń kólemin kemeytedi.
Bilezikli shıjlan: Qollardı bos qaldırıw ushın bilekke bekitiletuǵın shıjlan túri.
Sayaxat shıjlanı: Sayaxatshılar tárepinen pasportlar, biletler, mingiziw talonları, shet el valyutası, sayaxatshı chekleri, jol júriw jobası, sayaxat qamsızlandırıwı, miymanxana broni haqqında maǵlıwmatlar hám basqa da usınday zárúr hújjetlerdi birge saqlaw ushın qollanıladı.
ID qaplama/moyın qaltashası: ID kartasın saqlaw ushın arnalǵan plastik ashıq bólimleri bar juqa neylon yamasa teri qaplamalar. Ádette moyınǵa taǵıladı, kópshiliginde kishi zatlardı saqlaw ushın qosımsha qaltalar bar, sonlıqtan olar shıjlan sıpatında da xızmet etedi.
Ayaq kiyim shıjlanı: shıjlan sıpatında qollanılatuǵın ayaq kiyimge bekitilgen kishi qaltasha. Tiykarınan fizikalıq jumıslar waqtında kiyiw ushın dúzilgen.
Cifrlı shıjlan: cifrlı valyutanı saqlaw ushın qollanılatuǵın kompyuter faylı.
Kriptovalyuta shıjlanı: Bitkoin sıyaqlı kriptovalyutalar ushın jeke giltler saqlanatuǵın cifrlı shıjlan.
Apparatlıq shıjlan: iyesin anıqlaytuǵın hám iyesine onlayn tranzakciyalardı qáwipsiz túrde qol qoyıwǵa múmkinshilik beretuǵın óz aldına fizikalıq qurılma sıpatında islengen kriptovalyuta shıjlanı.
Qaptal shıjlanı: mazmunın bir emes, eki toparǵa bóledi, sonlıqtan ol eki ese juqa boladı. Júdá juqa gezlemeden islengen bolıwı múmkin. Patentlengen.
L-Zip shıjlan: shıjlannıń eki tárepi boylap júretuǵın noqtası bar tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
Metal shıjlan: ádette alyuminiy yamasa titannan islengen jińishke metal shıjlan. Aǵash yamasa teri sıyaqlı basqa materiallar menen birgelikte de ushırasıwı múmkin.
Kredit kartasın saqlaǵısh: kredit kartaların saqlaw ushın arnalǵan tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
Karta saqlaǵısh noqtalı shıjlan: tıyınlar ushın noqtası hám kredit kartaların saqlaw bólimi bar tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
Chek dápteri: standart ólshemdegi cheklerdi saqlay alatuǵın shıjlan.
Konvert: jabılatuǵın qaqpaǵı bar konvertke uqsas ózgesheliklerge iye uzın shıjlan.
Avtomatlı shıjlan: qollanıw ushın kartalardı kórsetiw maqsetinde olardı túyme arqalı shıǵaratuǵın mexanizmi bar shıjlan. Sonday-aq, pop-ap yamasa kaskadlı shıjlan dep te ataladı.
Taktikalıq shıjlan: sızǵısh, kishi ara, pıshaq, shiyshe ashqısh yamasa basqa ásbaplar kirgizilgen funkcional shıjlan. Bul - Shveycariya ásker pıshaǵına uqsas, juqa, shıjlan ólshemindegi kóp funkciyalı ásbap.
RFID bloklawshı shıjlan: jaqınnan seziw funkciyası bar kartalar átirapında Faradey qápesi sıpatında isleytuǵın shıjlan. NFC hám RFID signalların bloklay aladı, portativ RFID oqıwshılardıń sezgir maǵlıwmatlardı oqıwınıń aldın aladı.

Materiallar

Shıjlanlar ushın dástúrli material - teri yamasa gezleme, biraq olardı islep shıǵarıwda kóplegen basqa iyilgish jalpaq bet materialları qollanılıwı múmkin. Tayvek sıyaqlı toqılmaǵan tekstiller qollanıladı, geyde usı materialǵa basılǵan suw ótkizbeytuǵın kartalardı qayta paydalanıwdı óz ishine aladı. Mıs yamasa tat baspaytuǵın polattan islengen mayda tor sıyaqlı toqılǵan metallar, ishine ornatılǵan NFC hám RFID belgilerin ruqsatsız skanerlewden qorǵaw ushın elektromagnit ekranlaw qásiyetlerine iye dep reklama etiletuǵın shıjlanlarǵa kirgizilgen. Instructables sıyaqlı óziń veb-saytlarında djins, Kevlar yamasa skotch lenta sıyaqlı materiallardan shıjlan islew boyınsha kóplegen joybarlar bar.

Aymaqlıq ayırmashılıqlar

Ayırım shıjlanlarda, ásirese úlken qunlı tıyınlar keń tarqalǵan Evropada, tıyın salınatuǵın bólim bar. Geybir shıjlanlarda olardı jabıq saqlaw ushın ishki qısqısh yamasa bandlar bar. Evropa banknotaları, mısalı evro hám funt sterlingler, ádette Amerika banknotalarınan úlkenirek bolǵanlıqtan, olar geybir kishirek Amerika shıjlanlarına sıymaydı.

Metaforalıq qollanılıwı

"Shıjlan" termini adamnıń ulıwma jeke byudjetin bildiriw ushın sinekdoxa retinde de qollanıladı. Sasseniń "sinekdoxa" anıqlamalarınıń birindegi mısal shıjlanǵa tiyisli bolıp, terminniń mánisin túsindiredi ("ishindegilerdiń ornına onı saqlaytuǵın ıdıs aytılatuǵın qısqartılǵan sóylew"), mısalı, adam aqsha soraǵan adamǵa shıjlanın kórsetip turıp "mine, 100 dollar" degende.^[10] Shıjlan jáne baylanıslı ritorikalıq qural - metonimiyanıń anıqlamasında mısal retinde qollanıladı: "Eger biz jınayatshılardı júreginen ura almasaq, olardı shıjlanınan urayıq"^[11]

Galereya

Teri baw yamasa magnit penen bekitilgen úlken shıjlan
RFID signalın bloklaytuǵın juqa shıjlan
Teri shıjlan
Tıyın salınatuǵın bólimi bar yapon shıjlanı
"Ideya siziń shıjlanıńızda baylıq degendi ańlatıwı múmkin" dep oqıwshılarǵa aytatuǵın, innovaciyalıq usınıslar izlegen plakat.

Derekler

↑ „Online Etymology Dictionary entry for "wallet"“. 24-dekabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-sentyabr 2007-jıl.
↑ Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 555-bet. IV-том.
↑ „CTCWeb Glossary: K“. 12-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-sentyabr 2007-jıl.
↑ Apollodorus „Perseus“,. Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus). London: W. Heinemann, 1921.
↑ Campbell, A. Y. (April 1931). "The Boy, the Grapes, and the Foxes". The Classical Quarterly 25 (2): 91. doi:10.1017/S0009838800013501.
↑ Wroth, Lawrence C. (August 1954). "An Elizabethan Merchant and Man of Letters". Huntington Library Quarterly 17 (4): 301–302. doi:10.2307/3816498.
↑ Mason, Otis T. (January 1889). "The Beginnings of the Carrying Industry". American Anthropologist A2 (1): 21–46. doi:10.1525/aa.1889.2.1.02a00030.
↑ Cushing, Caroline E. W. „Letter XIV“,. Letters: Descriptive of Public Monuments, Scenery & Manners in France & Spain. Newburyport, MA: Allen, 1832. OCLC 8401193.
↑ „A Brief History of Wallets and The People Who Own Them“ (en). Brave Soles Life (20-fevral 2019-jıl). Qaraldı: 18-may 2023-jıl.
↑ Robert Kolb, Irene Dingel, and Lubomír Batka. The Oxford Handbook of Martin Luther's Theology. OUP Oxford, 2014. p. 328
↑ „Tropes“. /web.cn.edu. Dr. Wheeler. Qaraldı: 3-aprel 2020-jıl.

[onlineetymology-1] „Online Etymology Dictionary entry for "wallet"“. 24-dekabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-sentyabr 2007-jıl.

[2] Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 555-bet. IV-том.

[3] „CTCWeb Glossary: K“. 12-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-sentyabr 2007-jıl.

[4] Apollodorus „Perseus“,. Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus). London: W. Heinemann, 1921.

[5] Campbell, A. Y. (April 1931). "The Boy, the Grapes, and the Foxes". The Classical Quarterly 25 (2): 91. doi:10.1017/S0009838800013501.

[6] Wroth, Lawrence C. (August 1954). "An Elizabethan Merchant and Man of Letters". Huntington Library Quarterly 17 (4): 301–302. doi:10.2307/3816498.

[7] Mason, Otis T. (January 1889). "The Beginnings of the Carrying Industry". American Anthropologist A2 (1): 21–46. doi:10.1525/aa.1889.2.1.02a00030.

[8] Cushing, Caroline E. W. „Letter XIV“,. Letters: Descriptive of Public Monuments, Scenery & Manners in France & Spain. Newburyport, MA: Allen, 1832. OCLC 8401193.

[9] „A Brief History of Wallets and The People Who Own Them“ (en). Brave Soles Life (20-fevral 2019-jıl). Qaraldı: 18-may 2023-jıl.

[10] Robert Kolb, Irene Dingel, and Lubomír Batka. The Oxford Handbook of Martin Luther's Theology. OUP Oxford, 2014. p. 328

[11] „Tropes“. /web.cn.edu. Dr. Wheeler. Qaraldı: 3-aprel 2020-jıl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]