Marjan Xalmuratova

Marjan Xalmuratova
Tuwılǵan sánesi	1939-jılı(1939)
Tuwılǵan jeri	Moynaq
Qaytıs bolǵan sánesi	2014-jılı(2014)
Qaytıs bolǵan jeri	Almatı qalası
Sıylıqları	Doslıq ordeni
Ataqları	Qaraqalpaqstan xalıq artisti

Marjan Xalmuratova (кирил. Маржан Халмуратова) - Qaraqalpaqstan xalıq artisti. Doslıq ordeniniń iyesi.

Ómirbayanı

Marjan Xalmuratova 1939-jılı 15-iyulde Qaraqalpaqstan Respublikası Moynaq rayonında balıqshı shańaraǵında dúnyaǵa kelgen. Ol jaslıǵınan kórkem ónerge qızıǵıwı joqarı bolǵan. Mektepte oqıp júrgen waqıtlarınan baslap háwesker dógereklerge qatnasıp, mektep saxnalarında rol oynap jaslıǵınan kórkem ónerge jaqın bolǵan. Balalıq dáwiri Moynaqta ótken.

1953-jıl Moynaq rayonınıń «Tikózek» elatınan Nókiske tańlawda qatnasıwǵa kelgen  úsh qızdıń  arasında Marjan da bar edi. Haslı balıqshınıń qızı bolǵan ol sol waqıtta on tórt jastaǵı qız edi. Qosıq aytq anda hawazı sıńǵırlap, kókireginen lapızı tolıp tasıp turǵan qızdı tóreshiler tańlap alıp qaldı. Ata-anasınıń razılıǵın alıp, Nókiske kelgen Marjan teatrǵa jumısqa ornalasadı. Ol waqıtları teatrǵa qánigeler júdá zárúr edi. Jumıstı endi baslap atırǵan oǵan dáslep epizodlar, soń bas qaharmanlardıń rolleri isenim menen tapsırıladı.

Sol waqıtları aktyor Keńes Isaev penen tanısıp, oǵan turmısqa shıǵadı. Olardıń shańaraǵında 5 perzent (2 qız, 3 ul) bar. Barlıq perzentleri joqarı bilim aldı. 1984-jılı kúyewi 47 jasında kútpegen jerden qaytıs bolǵan. Balalardı tárbiyalawǵa úlken ájapası Baǵdash, keyin úlken ulı Qajımuxan kómeklesti. Jaslar teatrında biraz jumıs islegennen keyin Marjan Xalmuratova ózin úlken saxnada sınap kórdi.

Teatr

«Arqalap barmasań, barmayman Sánem»,- dep teatr saxnasın jańǵırtıp, kempirine házil qosıq aytqan Shamurat Ótemuratovtı  hár kúni arqalap, eki ayǵa shekem rol atqarǵan Marjan Xalmuratovanıń haqıyqıy talantın búgin xalqımız eziwindegi kúlki menen esleydi.

Qaraqalpaq xalqınıń kórkem  ónerinde ózleriniń haqıyqıy talantı menen óshpes iz qaldırıp ketken olardıń ekewi de házir aramızda joq. “Bunnan on bir jıl aldın Marjan apa menen sáwbetlesip,  maqala tayarlaw ushın onı izledim.” - dep jazadı “Qaraqalpaqstan jasları” gazetasınıń jurnalisti Gúlnara Turdıshova. Sonday-aq maqala avtorı, “Qazaqstan Respublikasında perzentleri menen birge jasap atırǵan ol Nókiste jasaytuǵın qızınıń úyine qıdırıp kelgen waqıtta onıń  menen ushırasıp, biraz sáwbetlesken edik. (Bul haqqında  jazılǵan maqala «Qaraqalpaqstan jasları» gazetasınıń 2013-jıl , 1-yanvar sanında járiyalanǵan edi).

Qazaqstan Respublikasında perzentleri menen birge jasap atırǵan ol Nókiste jasaytuǵın qızınıń úyine qıdırıp kelgen waqıtta onıń menen ushırasıp, biraz sáwbetlesken edik. -dep atap ótildi maqalada. «Qaraqalpaqstan jasları» gazetasınıń 2013-jıl , 1-yanvar sanında járiyalanǵan maqalada Marjan Xalmuratova teardaǵı dóretiwshiligi boyınsha intervyu berdi.

-Teatrdaǵı eń birinshi rolim soqır qız Qaragúldiń roli boldı,-dep eske túsiredi Marjan apa. Spektakldi rus rejissyorı saxnalastırdı. Ákemniń rolinde Reyimbay Seytov oynadı. Sonda soqır qızdıń rolin atqarıwda júdá qıynalǵanman. Ásirese, saxna ústine ekinshi qabat etip soǵılǵan tekshelerge birden minip ketetuǵın jeri júdá qıyınshılıq tuwdıratuǵın edi.

Ol rejissyordıń ózine isenip tapsırǵan rollerin tabıslı atqarıp, tamashagóydiń júrek tórine óz talantı menen soqpaq sala basladı.

«Meniń kásibim de, úyim de, muhabbatım da teatr boldı»-dep eske túsirgenindey, Marjan apa sol gezleri óz kásiplesi, aktyor Keńes Isaev penen turmıs qurıp, shańaraq tikleydi. Teatr basshılıǵı jas erli-zayıplılardı Tashkent teatr institutına oqıwǵa jibergeninde olardıń kishkene tuńǵısh qızı qollarında ele náreste edi. Qızın ata-anasına taslap , Tashkentke teatr institutına oqıwǵa barǵanında Marjan jáne awır ayaqlıǵın sezdi hám sol sebepten oqıy almay awılǵa qaytıp keledi. Ekinshi ulın dúnyaǵa keltirgennen soń da jáne J.Aymurzaevtıń shıǵarmasındaǵı soqır qızdıń rolin aynaydı. «Sen soqır qızdan beri ketpedińǵo» dep házilleser edi kásipleslerim, lekin rejissyordıń isenim menen menen tapsırǵan rolin atqarıw aktyordıń wazıypası»,-deydi ol.

Marjan Xalmuratova teatrǵa jumısqa aralasqannan baslap úlken talant iyeleriniń mektebinen ótti.  Ustazları Sapargúl Áwezova, Orazgúl Dáwletova,  Reyimbay Seytov, Xalmurat Saparov, Sulıw Allamuratovalar oǵan aktyorlıq sheberlik boyınsha kóplegen másláhátler berdi. Ol ustazlarınan úyrengenlerin óziniń tuwma talantı menen jetilistirip, xalıqqa kóplegen rolleri arqalı xızmet etti.

Marjan apa eń birinshi kempir rolin «Súymegenge súykenbe» pessasındaǵı Gúlsánemniń rolinen basladı. Ol sol gezde 35 jasta edi.-Qalay bolar eken, jaspan ǵo,-degenine:

-Oynay ber, bizler de sendey gezimizde kempir rolin baslaǵanbız-,degen ustazı Sapargúl Áwezovanıń sózi oǵan táwiraq yosh baǵıshlaǵan. Solay etip Marjan apa Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik sazlı teatrında 65 jasqa shıǵaman degenshe minsiz xızmet atqardı. Onıń aktyorlıq arenası ráńbáráń rollerge bay boldı. Dáslep Jaqsımbay Bekmuratov, soń Shamurat Ótemuratov hám Ziynel Piyazov penen xalıqtıń kewline jaqqanday roller atqardı.

Shamurat Ótemuratov atı menen úylesimli Sawǵa

-Shamurat aǵanı kórgende xalıq eriksiz kúletuǵın edi. Sebebi ol komik aktyor. Lekin, «Jaralı júrekler» de onıń menen kempir-ǵarrı rolinde oynaǵanımızda, xalıq tragediyalıq shıǵarmadan egitilip jılap otırdı. Shamurat aǵa júdá talantlı hám sheber aktyor edi. Onıń menen rol oynasań hesh qıynalmaysań. Ol umıtqan jerlerińdi de ózi tolıqtırıp, aytıp baylanıstırıp jibere beretuǵın edi. Onda aktyorlıq sheberlik kúshli edi. Bizler dóretiwshilik jıllarımızdıń sońǵı gezlerinde «Sawǵa» da kóplegen roller atqardıq. «Sawǵa»nı xalıq júdá jaqsı kútip aldı, biraq xalıqtıń talabına say qoyılatuǵın kúni sozılǵan sayın men qıynalatuǵın edim. Sebebi, «Arqalap barmasań barmayman Sánem» dep Shamurat aǵa qosıq aytatuǵın jerinde onı eki ayǵa shekem saxnada arqalaǵanman (kúledi). Shamurat aǵa nawqaslanıp, emlewxanada jatqanında jaǵdayın sorap, izinen xabar alıwǵa bardım. Sonda «bul ne jatıs, neshshe kúnge shekem arqalatıp bolıp, jatısına qarań bunıń» degenimde ol awırıwdıń hazarınan mıyıǵınan kúlip qoydı. Bizler rejissyor Bawetdin Baymurzaevtıń tapsırması menen balet kiyimin kiyip balet te oynaǵanbız. Ol  Rossiya estradası juldızı Valeriy Leontev, men Alla Pugachevanıń rollerine parodiyalar islegenbiz. - dedi Marjan apa Xalmuratova “Qaraqalpaqstan jasları” gazetasına bergen sáwbetinde.

Marjan apanıń eske túsiriwleri satira menen tragediya aralas jazılǵan shıǵarmaǵa megzeydi. Ol kásiplesi, ómirlik joldası Keńes Isaev penen de bir neshe rollerdi atqardı. Biymezgil kóz jumǵan ómirlik joldası menen úsh ul, eki qızdı dúnyaǵa keltirip, tárbiyaladı.

-Perzentlerimizdiń hesh biri  bizlerdiń kásibimizdi  tańlamadı. Sebebi, bizler olardı kishkeneliginen biri-birine baqtırtıp taslap, xalıqtıń ishin aralap gastrollarǵa ketetuǵın edik. Ol dáwirlerde jumıs awır edi. Teatrda kúni boyı spektakller qoyamız,  sonıń arasında rayonlarǵa ketemiz. Sol sebepli ana qusap balalarımnıń qasında kóp bola almadım. «Aktyor degen usınday bolatuǵın bolsa» dep perzentlerim basqa tarawlarǵa aralastı,-deydi ol.

Marjan apa hár qanday jaǵday bolǵanda da kásipke sadıqlıǵı menen xalıqqa xızmet etiwden sharshamaǵan. Ol «Sháryar» da mástan kempir rolin, «Pálektiń gárdishi» hám «Toylar múbárek» te ananıń rolin, «Ómirbek hám tazsha» da kempirdiń rolin, «Báddiwa» da hayaldıń rolin atqarıp, úlken obrazlar jarattı. Teatr jámááti menen birge Tashkent, Moskva, Qızıl Orda hám Ashxabad qalalarında ótkerilgen festivallarda qatnasıp, qoyılǵan saxnalıq shıǵarmaları arqalı bir qatar nominaciyalardıń jeńimpazı boldı.

-«Ómirbek hám tazsha» da rejissyor Bawetdin Baymurzaev partnyorım, yaǵnıy ǵarrım etip Bazarbay  Nazarımbetovtı bekitti. Men sonda ózim alpıs jastaǵı kempirmen, al, Tawasar baydı oynaytuǵın Bazarbay bolsa (Alyosh) jańa oqıwdı pitkerip kelgen jas jigit. Sonnan men «bul qalay boldı, oynamayman» desem ashıwlanıp «Marjan apa oynay beriń, ele kórersiz roldi sonday etip atqarayın, Shamurat aǵadan kem ǵarrı bolmayman»,-dedi. Jáne bir este qalǵan waqıya «Bir úyde eki ómir» de qudaǵaydıń rolin atqarıp atırıp «táp berdi» ge barǵanımda aldıma qoyılǵan parsha tawardı «men mınaday kóylek kiyeyin dep júrgen joqpan» dep ılaqtırǵanımda zalda otırǵan tamashagóylerdiń biri «ústińdegi kóylegiń qarıqpa» dep baqırdı. Sonda qarasam aldıma qoyılǵan parshadan da pás tawardı kiyip júrgen ekenmen. Al, «Mına dasturxannıń kolbasası menen sarımayı qáne? Bunday nárselerdi jemeymen» desem zaldaǵı tamashagóy  «qaraqandı je» dep baqırdı. Onday gáplerdi rol atqarıp atırıp kóp esitetuǵın edik. Bul jaǵday tamashagóyge spektakldiń unaǵanlıǵın bildiredi,- deydi ol ótken kúnlerdi eske túsirip. Onıń  tolıp-tasıp aytıp otırǵan gúrrińlerin tıńlar ekenmen, aktyorlıq kásibi qanshelli mashaqatlı kásip (ásirese hayal-qızlar ushın) ekenligin tereń sezindim. Ol óz kásibine degen súyispenshiligi sebepli bar kúshin hám mehirin xalıqqa xızmet etiwge arnadı. Izbasarı bolǵanday bir neshe shákirtler tayarladı.

Onıń miynetleri húkimetimiz tárepinen múnásip bahalanıp 1991-jılı Qaraqalpaqstan xalıq artisti húrmetli ataǵına miyasar boldı. 2001-jılı «Doslıq» ordeni menen sıylıqlandı.

Rolleri

Marjan Xalmuratova “Súymegenge súykenbe”degi Gúlsánem (S.Xojaniyazov), “Kúygelek kózli yar”daǵı Dilara (T.Seytjanov), “Jaylawda toy” - Gúlsánem (R.Eshimbetov, N.Eshmatov), “Qayın ene”de - Afat (M.Shamlaxov), “Kelinler qozǵalańı” - Farman biybi (S.Axmad), “Jaralı júrekler”de Zernegúl (K.Raxmanov), “Jetinshi papam”da Qarshıǵa, “Sháriyar”da - Mástan (Q.Matmuratov), “Bes kúnlik dúnya” - Ólmesek (Q.Matmuratov) hám taǵı basqa da spektakllerdegi roli tamashagóylerdiń esinde máńgi qaldı.

Ataqları hám sıylıqları

1977 jılı - Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen artisti ataǵı;

1991 jılı - Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalıq artisti ataǵı;

2001 jılı - “Doslıq” ordeni menen sıylıqlanǵan.

Shańaraǵı

Házirgi waqıtta Marjan Xalmuratovanıń Gúljaxan, Qajımuxan, Gúlistan, Timur, Radik atlı 5 perzenti bar. Hám olardan aqlıq shawlıqları bar.

Jaqsı tilekleri

M.Xalmuratova qaytıs bolmawınan bir jıl aldın “Qaraqalpaqstan jasları” gazetasına bergen intervyude xalıqqa jaqsı tileklerin ayttı. Maqala 2013-jıl, 1-yanvarda járiyalandı:

«Jalǵız atın soyıp berip qonaqqa,

Jayaw qalıp bul xalıq kóp tarıqqan,

Sonı aytıp maqtayǵoysań biraqta,

Onnan da zorın kórsetetuǵın xalıqpan» ,-dep shayır I.Yusupov aytqanınday, men usınday haqkewil hám miynetkesh xalqımdı súyemen. Xalqım menen maqtanaman. Xalıqqa qansha hadal xızmet etseń hesh kem bolmaysań. Tuwrı joldan júrip, el párawanlıǵı jolında miynet etiń balalarım»,-dedi ol shın kewlinen shıqqan jaqsı tilekleri menen. Ol jaqın arada Hajı ziyaratına baratuǵınlıǵın aytıp, haq pátiyasın berip xoshlastı. Onnan soń apanı kóriwge barıw nesip etpedi. Aradan kóp waqıt ótpey onın bul dúnyadan ótkenligi haqqında xabar tarqaldı.

Marjan Xalmuratova xalqımızdıń júreginde atqarǵan rolleri, óshpes obrazları menen máńgi saqlanıp qaladı.