Raphael

Tuwılǵan sánesi	6-aprel 1483 или 28-mart 1483
Qaytıs bolǵan sánesi	6-aprel 1520 (37 jasta) или 7-aprel 1520 (37 jasta)

Raffaello Sanzio (Italyansha: raffaˈɛllo ˈsantsjo da urˈbiːno

6-aprel, 1483-6-aprel, 1520) Renessans dáwiri Faylshisi hám arxitektorı bolǵan. Ol Leonardo da Vinci hám Michelangelo menen bir qatarda Joqarı Renessans dáwiriniń ullı súwretshileriniń biri esaplanadı.

Ol óziniń Madonna, Christ Child hám Vatikandaǵı súwretleri menen júdá belgili.

Perudjia

Jaslıǵı

Raphael Italiyadaǵı Umbria rayonınıń Urbino qalasıda tuwılǵan. Onıń ákesı Giovanni Santi (1494) hám súwretshi bolǵan al anası Magia di Battista Ciarla (1491). Giovanni Santi Raphaeldiń birinshi ustazı esaplanadı, biraq ol Raphael 11 jasında qaytıs boladı.

15 jasınan baslap Raphael Pietro Perugino atlı súwretshiniń ustaxanasında shákirt boladı. Perugino tek Umbiada ǵana emes, al Leonardo da Vinci hám Michelangelolardıń watanı bolǵan Rim hám Florenciyada da ataqlı bolǵan. Ol Vatikandaǵı Sistine kapellasında súwret salıw huqıqına iye bolǵan súwretshilerdiń biri.

Perugino súwret salıwdıń joqarı usıllarina iye bolıwı hám súwretlerdi waqtında pitkere alıwı menen basshilar arasinda belgili bolǵan. Ol bir neshe portretlerdi jaratqan, biraq onıń súwretleriniń kópshiligi dinge tiykarlanǵan. Ol tárepinen jaratılǵan Madonna hám balanıń kishkene súwretleri shańaraq kapellasında jeke sıyınıw ushın qollanılǵan. Perugino belgili bolǵanlıǵı sebepli bay basshılardan hám shirkewlerden kóplegen buyrıtpalar alǵan, sonlıqtan ol shirkewde altar ústinde súwretler jaratqan. Bulardi islewi ushın oǵan shákirtlerinin' járdemi kerek bolǵan.

Raphael Peruginodan kóp nárse úyrengen, yaǵnıy súwret salıwdı, adam denesiniń anatomiyasın, boyaw ximiyasın hám súwretke boyawdı tegis qabatta jayıw usılında úyrengen. Peruginonıń salǵan súwretlerinde kópshilik jaǵdayda adamlardıń betleri súykimli hám jumsaq kóringen. Raphaeldiń salǵan súwretlerinde de bunday belgilerdi kóriwimizge boladı. Leonardoǵa usaǵan geybir súwretshiler óz stillerin tez ózgertken hám súwretleri arqalı ózleriniń jeke oyın kórsetken. Biraq Raphael Perugino uyretken stilde súwret salıwdı dawam etedi. Ol buǵan basqa súwretshilerdiń jumısların kóriwi arqalı úyrengen jańa ideyalardı ǵana qosqan. Leonardo hám Michelangelolardan ayirmashılıǵı, Raphael dúnyanıń súwret salıw sanaatına hesh qanday jańalıq kiritpegen. Ol tek óz isiniń sheberligi hám adamlar onıń súwretlerin jaqsı kórgenligi ushın ǵana ataqlı bolǵan.

Fayl:Dream of Scipio, National Gallery.jpg

Rıtsar ármanı.

Birinshi jumısları

Onıń eń birinshi belgili jumıslarınıń biri bul Rıtsardıń túsi kishi súwreti sanaladı. Bunda uyqlap atırǵan rıtsar súwretlengen. Onıń túsinde eki sulıw hayal kóringen. Birewi jeńil tegis kiyim kiygen hám oǵan gúl usınıs etpekte. Ekinshisi qara kiyim kiygen bolıp, rıtsarǵa qılısh hám kitap usınıs etpekte. Sulıw hayaldıń artında dárya tárepke ketken soqpaq kóringen. Ekinshisi tik tawlarǵa alıp barıwshı soqpaq. Raphael tańlaw haqqında oylanǵan edi. Rıtsar jeńil joldan barıwı kerek pe, yamasa ózgerisler kiritiwge háreket etiwi tiyis pe?

Raphaeldiń basqa erte súwretleri bular Three Graces hám Áwliye Maykl.

Raphaeldiń birinshi áhmiyetli dóretpesi 1504-jılı salınǵan The Marriage of the Virgin bolǵan. Bul súwret Peruginonıń Sistine Chapel ushın jaratqan İsa Másix áwliye Mayklǵa gilt bermekte súwretiniń tásiri astında payda bolǵan. Házir bul súwret Italiyanıń Milan qalasında Brera gallereyasında jaylasqan.

Florentsiya

Shama menen 1504-jılı Raphael Italiyanıń Florentsiya qalasına Pinturicchio atlı súwretshi menen ketedi. Florentsiya óziniń sanaat jumısları, súwretshilerdiń ustaxanaları, jańa Renessans dáwiri imaratları hám úlken shirkewi menen belgili bolǵan. Raphael Michelangelo, Leonardo da Vinci hám basqa da kórnekli súwretshilerdiń hám skulptorlardıń jumısların kóriwdi qálegen.

Madonnalar

Florentsiya qalası Áwliye Mariyaǵa baǵıshlanǵan bolǵanlıǵı sebepli, ol jerde Madonna hám balanıń kórinislerin jasaw dástúrge aylanǵan edi. Derlik hár bir kósheniń múyeshinde Madonna hám balanıń suwreti yamasa aqshıl reńli háykeli jaylasqan edi.^[2]

Florentsiyada bolǵan waqtında Raphael óziniń kóplegen belgili Madonna súwretlerin salǵan. Onıń eń belgili súwretleri tómendegiler:

Madonna of the Goldfinch (1505), házir Uffizi gallereyasında, Florentsiya, Italiya.
Madonna del Prato (1505), házir Kunsthistorisches muzeyinde, Vena, Avstriya.
Esterházy Madonna (1505-1507), házir Kórkem sanaat muzeyinde, Budapesht, Vengriya.
La Belle Jardiniere (Shıraylı baǵ Madonnası) (1507), házirgi waqıtta Luvr muzeyinde, Parij, Franciya.

Rim

1508-jılı Raphael Julius II papası tárepinen Rimge shaqırıladı. Ol Rimde waqtında onıń ataǵı kúsheyedi hám "Súwretshiler Printsi" sıpatında belgili boladı. Ol ómiriniń aqırgı 12 jılın Rimde ótkeredi hám óziniń kóplegen belgili súwretlerin jaratadı.

Ol Rimde waqtında oǵan Sant'Agostino shirkewinde Isaiah payǵambardıń freskosın salıw jumısı tapsırıladı. Súwret ústinde jumısı dawamında ol óziniń dostı arxitektor Donato Bramanteni kóriwge baradı. Bramante Michelangelo Sistine kapellasınıń joqarǵı betine súwret salıp atırǵan waqıtları Vatikanda edi. Álbette, Raphael ataqlı usta ne islep atırgánın kóriwdi qáleydi hám Michelangelo joq waqtında, Bramante Raphaeldi kapellaǵa alıp baradı. Raphael Michelangelonıń payǵambarlardı súwretlegen usılın kórip qattı tásirlengenligi sonshelli Sant'Agostino shirkewine qaytıp, óziniń salǵan súwretin diywaldan qırshıp taslaydı. Raphaeldiń súwreti Michelangelonıń stilinde salınǵanlıǵın kóriw ańsat. Raphael bunnan uyalmaǵan. Bul arqalı ol ullı ustaǵa húrmetin bildirgen.^[3]

Stanze

Raphaeldiń eń belgili súwretlerine Stanze atı menen belgili bolǵan Vatikan sarayında Julius II niń bólmeleri diywallarına salınǵan freskolar kiredi. Stanza della Segnatura hám Stanza d'Eliodoro súwretler Raphaeldiń ózi tárepinen jaratılǵan, al Stanza dell'Incendio Raphael tárepinen dizaynlanǵan bolıp, onıń járdemshileri tárepinen salınǵan.

Stanza della Segnaturadaǵı freskolardıń birewi ullı áhmiyetlilikke iye. Bul Afina mektebi dep atalatuǵın súwret. Bunda Áyyemgi Gretsiyadan bir topar sawatlı adamlar: filosoflar, shayırlar, dramaturglar, matematikler hám basqalar súwretlengen. Olar ortadaǵı adamdı - filosof Platondı tıńlamaqta. Súwret sol waqıtları, yaǵnıy erte 1500-jılları, Rim adamları arasında Áyyemgi Afinanıń ilimi menen teń bolǵan pikir hám oqıwdıń jańa oyanıwı bolǵanlıǵın ańlatadı.

Bul kórinisti anıq ashıp beriw ushın, Raphael ózi tanıǵan adamlardıń júzlerinen paydalanǵan. Sınıq murınlı Michelangelo iyegin qolına tirep otır. Uzın shashlı hám tegis saqallı uzın boylı Platon bul Leonardo da Vincidiń portreti.

Súwrettiń eń bir tásirlendiriwshi tárepi bul Raphaeldiń adamlar turǵan imarattı salıw usılı. Arxitektura tap real bólmeni ashıp turǵanday kórinis beredi.

Arxitektura

1500-jılları súwretshilerden ádette arxitekturanı dizaynı menen shuǵıllanıw soralǵan. Raphaeldiń arxitektor sıpatında birinshi jumısı bul Santa Maria del Popolo shirkewindegi jerlew kapellası bolǵan. Leo X papası Áwliye Peter sarayın dizayn qılıwǵa járdem beriw ushın Donato Bramante menen Raphaeldi tańlaǵan. Bramante qaytıs bolǵannan keyin, Raphael saraydı dizaynlawdı óz qolına alǵan hám birinshi qabat rejesin Grek krestinen Latın krestine ózgertken. Michelangelo Bramanteniń rejesin ápiwayılastırǵan halda qayta paydalanǵan. Keyingi arxitektor Maderna Raphael rejelestirgenindey, imarattı uzaytırǵan.

Transfiguratsiya

Raphaeldiń eń keyingi sanaat jumısı Transfiguratsiya súwreti bolǵan, biraq Raphael onı pitkeriwinen aldın qaytis boladı. Bul jumıs Raphaeldiń kómekshileriniń biri bolǵan Giulio Romano tárepinen keyinshelik pitkerilgen.

Ólimi

Raphael óziniń 37-tuwılǵan kúninde qaytıs boladı hám Rim Panteonında jerlenedi. Onıń jerleniwi Vatikanda ótkeriledi hám Transfiguratsiya súwreti onıń jerlew arbasınıń basına qoyılǵan.

Qosımsha maǵlıwmat

Siltewler

↑ ^1,0 ^1,1 (unspecified title)
↑ Olardıń kópshiligin qızdırılǵan ılaydan, yaǵnıy terracotta dan Luca della Robbia shańaraǵı islengen edi (1399-1482).
↑ Vasari

[[https://www.museabrugge.be/collection/work/id/0000_GRO4071_III_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-1] 1,0 ^1,1 (unspecified title)

[2] Olardıń kópshiligin qızdırılǵan ılaydan, yaǵnıy terracotta dan Luca della Robbia shańaraǵı islengen edi (1399-1482).

[3] Vasari

[1]

[2]

[3]