Wikipedia, erkin enciklopediya
Chuvash tili — túrkiy tillerden biri; Rossiya Federaciyasınıń Chuvashstan, Tatarstan, Bashqırtstan respublikalarında hám olarǵa qońsı birqansha wálayatlarda, sonday-aq, Qazaqstan hám Ukrainada tarqalǵan. Sóylesiwshileriniń ulıwma sanı 2 mln. adamnan artıqlaw (ótken ásirdiń aqırları).
Chuvash tili joqarı (viryal) hám tómengi (anatri) dialektlerine bólinedi. Tómengi dialekt ádebiy tilge tiykar bolǵan. Chuvash tili óz rawajlanıwı tarıyxında dáslep skif, slavyan, finugor tilleri, keyinshelik, tatar hám bashqırt tilleri tásirine ushıraǵanlıǵı sebepli basqa tillerden birqansha fonetikalıq hám grammatikalıq ózgesheliklerge iye. Bunday ayırmashılıqlar dawıslılar sanı (9) hám aytılıwında, atlıqlardaǵı kóplik qosımtasınıń qollanılıwında, ayırım sanlar hám almasıqlardıń formalıq kórinisinde gúzetiledi. Leksikada áyyemgi túrkiy, mongol, finugor, iran tillerinen, sonday-aq, arab hám rus tilinen ózlestirilgen sózler ayrıqsha qatlamdı quraydı.
Chuvash tiliniń dáslepki grammatikası 1769-jılda baspadan shıǵarılǵan. XVIII ásirde hám XIX ásirdiń 1yarmida sózlikler, liniy ádebiyatlarınıń Chuvash tilindegi awdarmaları, folklor úlgileri daǵaza etiledi. Eski chuvash jazıwı, tiykarınan, rus grafikasın qollanǵan, 1871-jılda chuvash jazıwshısı hám alımı I.Ya. Yakovlev jańa chuvash jazıwın jaratqan. 1933-jıldan rus grafikası tiykarındaǵı jańa álipbe járiyalanǵan[5].
Chuvash tili (chuvash tilinde atalıwı — Chӑvash chӗlxi) — Chuvashlarning milliy tili, Chuvashiston Respublikasining davlat tili[6]. Chuvash tili túrkiy tilleriniń bulgar toparına kiredi[7].
Chuvash tilinde sóylesiwshiler sanı dúnyada — 1,15 million adamǵa jaqın (2010-jılǵı sanaq); 2002-jılǵı sanaq boyınsha Rossiyada Chuvashlar 1 million 637 mıń adamdı quradı; shama menen 55 % Chuvashstanda jasaydı.
- 1 — perre
- 2 — ikke
- 3 — vish
- 4 — tavattshea
- 5 — pillek
- 6 — ultta
- 7 — shichche
- 8 — sakkar
- 9 — tahhar
- 10 — vunna
- 11 — vunper
- 12 — vunikke
- 13 — vunvishshe
- 14 — vuntavatta
- 15 — vunpillek
- 16 — vunultta
- 17 — vunshichche
- 18 — vunsakkar
- 19 — vuntahhar
- 20 — shirem
- 30 — vatar
- 40 — hereh
- 50 — alla
- 60 — utmal
- 70 — shitmel
- 80 — sakarvunna
- 90 — taharvunna
- 100 — sher
- 1000 — pin
- Baskakov A.N., Vvedeniye v izucheniye tyurkskix yazikov, 2izd., M., 1969.
