Kontentke ótiw

Cifrlastırıw

Wikipedia, erkin enciklopediya
Internet Arxiv kitap skaneri

Cifrlastırıw (ingl. Digitization)[1] ‒ bul informaciyanı cifrlı (yaǵnıy kompyuter oqıy alatuǵın) formatqa aylandırıw processi. Nátiyje - obyekt, súwret, ses, hújjet yamasa signaldı (ádette analog signal) diskret noqatlar yamasa úlgiler toparın táriyipleytuǵın sanlar qatarın payda etiw arqalı alınǵan kórinisi.[2] Nátiyje cifrlı kórinis yamasa, anıǵıraǵı, obyekt ushın cifrlı súwret hám signal ushın cifrlı forma dep ataladı. Házirgi ámeliyatta cifrlastırılǵan maǵlıwmatlar cifrlı kompyuterler menen islewdi hám basqa operaciyalardı ápiwayılastıratuǵın eki eseli sanlar túrinde boladı, biraq cifrlastırıw ápiwayı túrde "analog dereklik materialın cifrlı formatqa aylandırıw" mánisin ańlatadı; onıń ornına onlıq yamasa basqa sanaq sisteması qollanılıwı múmkin.[3]

Cifrlastırıw maǵlıwmatlardı qayta islew, saqlaw hám jiberiw ushın ayrıqsha áhmiyetke iye, sebebi ol "hár qıylı formattaǵı barlıq túrdegi informaciyalardı birdey nátiyjelilik penen tasıwǵa hám olardı aralastırıwǵa múmkinshilik beredi." Analog maǵlıwmatlar ádette turaqlıraq bolsa da, cifrlı maǵlıwmatlardı bólisiw hám olarǵa kiriw ádewir ańsat bolıwı múmkin hám, teoriyada, eger zárúr bolǵanda jańa, turaqlı formatlarǵa kóshirilse, áwladtan-áwladqa ótiwde joǵaltıwlarsız sheksiz kóbeytiliwi múmkin. Bul imkaniyat kiriw múmkinshiligin jaqsılaw ushın institucional cifrlastırıw joybarlarınıń dúziliwine hám cifrlı saqlaw tarawınıń tez ósiwine alıp keldi.[4]

Geyde cifrlastırıw hám cifrlı saqlaw bir nárse dep qáte túsiniledi. Olar hár qıylı, biraq cifrlastırıw kóbinese cifrlı saqlawdıń áhmiyetli birinshi qádemi bolıp tabıladı.[5] Kitapxanalar, arxivler, muzeyler hám basqa estelik saqlaw mákemeleri názik materiallardı saqlaw hám paydalanıwshılar ushın kóbirek kiriw noqatların jaratıw maqsetinde zatlardı cifrlastıradı.[6] Bul informaciya qánigeleri ushın mashqalalar payda etedi hám sheshimler olardı ámelge asıratuǵın mákemeler sıyaqlı hár qıylı bolıwı múmkin.[7] Audio hám video lentaları sıyaqlı ayırım analog materiallar óz ómir dáwiriniń aqırına jaqınlasıp atır, hám úskeneniń eskiriwi hám tasıwshınıń buzılıwı maǵlıwmatlardı qaytarıp bolmaytuǵın halǵa keltirmesten burın olardı cifrlastırıw áhmiyetli.[8]

Cifrlastırıw átirapında waqıt, qárejet, mádeniy tariyx máseleleri hám tariyxıy jaqtan shetke qaǵılǵan pikirler ushın ádil platforma jaratıw qatarlı mashqalalar hám nátiyjeler bar.[9] Kóplegen cifrlastırıw mákemeleri bul mashqalalarǵa ózleriniń sheshimlerin islep shıǵadı.[6]

Ǵalabalıq cifrlastırıw joybarları jıllar dawamında hár qıylı nátiyjelerge iye boldı, biraq ayırım mákemeler, hátte dástúrli Google Books úlgisinde bolmasa da tabısqa eristi. Elektron kitaplar basılǵan kitaplardıń satılıwına tásir etkenine qaramastan, 2017-jılǵı izertlew eki túrdiń de hár qıylı auditoriyaǵa hám qollanıw jaǵdaylarına qaratılǵanın kórsetti.[10] 1400 den aslam universitet studentleri arasında ótkerilgen izertlewde fizikalıq ádebiyattıń tereń úyreniw ushın qolaylıraq ekenligi, al elektron kitaplardıń bos waqıtta oqıw ushın jaqsıraq tájiriybe beretuǵınlıǵı anıqlandı.[10]

Texnologiyalıq ózgerisler jiyi hám tez júz beriwi múmkin, sonlıqtan cifrlastırıw standartların jańalap turıw qıyın. Taraw qánigeleri óz bilimlerin házirgi zaman talabına sáykes uslaw hám pikir almasıwǵa úles qosıw ushın konferenciyalarǵa qatnasıwı hám shólkemler menen jumıs toparlarına qosılıwı múmkin.[11]

Process

Cifrlastırıw termini kóbinese obyekt, tekst, ses, súwret yamasa dawıs sıyaqlı hár qıylı formadaǵı informaciyalar bir eki eseli kodqa aylandırılǵanda qollanıladı. Procestiń tiykarı - qabıllaw qurılması menen oynatıw qurılması arasındaǵı kelisim bolıp, bunda kórsetilgen nátiyje dáslepki deregin múmkin bolǵanınsha dál kórsetedi, al cifrlastırıwdıń artıqmashılıǵı - bul túrdegi informaciyanıń analog informaciyaǵa salıstırǵanda hesh qanday buzılıwsız jiberiliw tezligi hám dálligi bolıp tabıladı.

Cifrlı maǵlıwmat eki cifrdıń biri túrinde - 0 yamasa 1 túrinde boladı. Bular bitler dep ataladı (binary digits sóziniń qısqartılǵan túri) hám maǵlıwmattı quraytuǵın 0 hám 1 izbe-izligi baytlar dep ataladı.

Analog signallar úziliksiz ózgermeli boladı, bul belgili bir waqıtta signaldıń múmkin bolǵan mánisleriniń sanında da, belgili bir waqıt aralıǵındaǵı signaldaǵı noqatlar sanında da kórinedi. Biraq, cifrlı signallar usı eki tárepten de diskret boladı - ulıwma alǵanda pútin sanlardıń shekli izbe-izligi - sonlıqtan cifrlastırıw, ámeliy jaqtan alǵanda, tek ǵana ol kórsetetuǵın signaldıń jaqınlasıwı ǵana bola aladı.

Cifrlastırıw eki bólimnen ibarat:

Diskretlestiriw
Analog signaldı A oqıw hám belgili waqıt aralıqlarında (jiyilikte) signaldıń mánisin noqatta úlgi etip alıw. Bunday hár bir oqıw úlgi dep ataladı hám bul basqıshta sheksiz dállikke iye bolıwı múmkin;
Kvantlaw
Úlgiler belgilengen sanlar toplamına (mısalı, pútin sanlarǵa) dóńgeleklenedi, bul process kvantlaw dep ataladı.

Ulıwma alǵanda, bular bir waqıtta júz beriwi múmkin, biraq olar konceptual jaqtan hár qıylı.

Cifrlı pútin sanlar qatarı dáslepki analog signalǵa jaqın bolǵan analog shıǵısqa aylandırılıwı múmkin. Bunday túrlendiriw cifrdan-analogqa túrlendiriw dep ataladı. Úlgi alıw tezligi hám pútin sanlardı kórsetiw ushın paydalanılatuǵın bitler sanı cifrlastırıwdıń analog signalǵa qanshelli jaqın bolatuǵının anıqlaydı.

Mısallar

1967-jılı yanvar ayında baspadan shıqqan Estoniya ilimiy-kópshilik "Horisont" jurnalınıń birinshi sanın cifrlastırıw

Bul termin, mısalı, analog dereklerdi (basılǵan fotosúwretler yamasa videojazbalardı) redakciyalaw ushın kompyuterlerge skanerlewdi, obyekttiń betin 3D modellestiriwdi jaratıwshı 3D skanerlewdi, hám audio (bunda úlgi alıw tezligi kóbinese kilogercte ólshenedi) hám tekstura kartasın túrlendiriwlerdi súwretlew ushın qollanıladı. Sońǵı jaǵdayda, ádettegi fotosúwretlerdegi sıyaqlı, úlgi alıw tezligi súwrettiń ajıratımlılıǵın ańlatadı hám kóbinese dyuymge piksel menen ólshenedi.

Cifrlastırıw - súwretlerdi kompyuterde islew hám jiberiw ushın qolaylı formada saqlawdıń tiykarǵı usılı bolıp, ol eki ólshemli analog túpnusqalardan skanerlengen yamasa cifrlı kamera sıyaqlı súwret sensorı menen támiyinlengen qurılma, KT skaneri sıyaqlı tomografiyalıq ásbap arqalı alınǵan, yamasa 3D skanerlew qurılmasın paydalanıp avtomobil sıyaqlı haqıyqıy obyektten anıq ólshemlerdi alıw bolıp tabıladı.[12]

Cifrlastırıw geografiyalıq maǵlıwmat sistemasında rastrlı yamasa vektorlı súwretlerdi paydalanıp, geografiyalıq ózgesheliklerdiń cifrlı kórinislerin jasawda oraylıq áhmiyetke iye, yaǵnıy hár qıylı geografiyalıq hám sputnik súwretlerinen (rastr) yamasa dástúriy qaǵaz kartalar menen grafiklerdi (vektor) cifrlastırıw arqalı elektron kartalardı jaratıw.

"Cifrlastırıw" termini jáne de maǵlıwmatlar bazaların fayllar yamasa maǵlıwmatlar menen toltırıw procesin súwretlew ushın qollanıladı. Bul qollanıw texnikalıq jaqtan nadurıs bolsa da, ol maqsetli maǵlıwmatlar bazalarına júklewden aldın basılǵan súwretler hám broshyuralar sıyaqlı analog dereklerdi cifrlastırıwdı óz ishine alǵan procestiń bir bólegin súwretlew ushın burın durıs qollanılǵan termin tiykarında payda bolǵan.[2]

Cifrlastırıw jáne de kiyim tigiw tarawında qollanılıwı múmkin, bunda súwret kestelew cifrlastırıw baǵdarlamalıq quralları járdeminde qayta jaratılıp, kestelew mashinasınıń kodı sıpatında saqlanadı. Bul mashina kodı kestelew mashinasına kirgizilip, gezlemege túsiriledi. Eń kóp qollanılatuǵın format - DST faylı. Kiyim tigiw kompaniyaları jáne de kiyim úlgilerin cifrlastıradı.[13]

Tariyxı

  • 1957 Standart Elektron Avtomat Kompyuteri (SEAC) oylap tabıldı.[14] Sol jılı Rassel Kirsch SEAC ke jalǵanǵan aylanbalı barabanlı skaner hám fotokóbeytkishti paydalanıp, óziniń náreste ulınıń fotosúwretinen birinshi cifrlı súwretti (176x176 piksel) jarattı. Bul súwret statiklestirgish arqalı SEAC yadında saqlanıp, katod nurlı oscilloskop arqalı kórsetildi.[15]
  • 1971 Analog maǵlıwmatlardı cifrlı formatqa ańsat túrlendiriwge múmkinshilik bergen Zaryadtı Baylanıstırıwshı Qurılmalar oylap tabıldı.[14]
  • 1986 JPEG formatı ústinde jumıs baslandı.[14]
  • 1990-jıllar Kitapxanalar dúnya júzilik tor arqalı kiriw múmkinshiligin beriw ushın toplamlardı skanerlewdi basladı.

Analog signallardan cifrlı signallarǵa

Analog signallar - úziliksiz elektr signalları; cifrlı signallar - úzilikli. Analog signallar analog-cifrlıq túrlendirgish járdeminde cifrlı signallarǵa túrlendiriliwi múmkin.

Analogtan cifrǵa túrlendiriw procesi eki bólimnen turadı: úlgi alıw hám kvantlaw. Úlgi alıw belgili aralıqlarda tolqın amplitudaların ólsheydi, olardı vertikal kósher boyınsha bóledi hám olarǵa sanlıq mánis beredi, al kvantlaw bolsa eki eselik mánisler arasındaǵı ólshemlerdi izlep, olardı joqarı yamasa tómen dóńgelekleydi.[16]

Derlik barlıq jazılǵan muzıka cifrlastırılǵan, al Internet Kino Maǵlıwmatlar Bazasında dizimge alınǵan 500,000+ filmniń shama menen 12 procenti cifrlastırılǵan hám DVD de shıǵarılǵan.[17][18]

Úy videoların, slaydlardı hám fotosúwretlerdi cifrlastırıw jeke multimedianı saqlaw hám bólisiwdiń keń taraǵan usılı. Slaydlar hám fotosúwretler súwret skaneri járdeminde tez skanerleniwi múmkin, biraq analog video ushın videomagnitofonnıń haqıyqıy waqıt rejiminde oynatılıp atırǵan waqıtta kompyuterge jalǵanıwın talap etedi.[19][20] Slaydlar Nikon Coolscan 5000ED sıyaqlı slayd skaneri menen tezirek cifrlastırılıwı múmkin.[21]

Cifrlastırıwdıń jáne bir mısalı - Shveycariyanıń Luganodaǵı Milliy Fonotekası tárepinen islep shıǵılǵan VisualAudio procesi, olar plastinkanıń joqarı ajıratımlılıqtaǵı fotosúwretin skanerlew arqalı islengen súwretten sesti shıǵarıp alıp, qayta tikley aladı.[22]

Analog lentanıń buzılıwınan aldın yamasa zıyan kelgennen keyin cifrlastırıw, keleshek áwladlardıń úyreniwi hám zawıqlanıwı ushın jergilikli hám dástúriy mádeniy muzıkanıń jalǵız nusqaların saqlap qalıwı múmkin.[23]

Analog tekstlerden cifrlı tekstlerge

Image of a rare book in a book scanner where it will be digitized.
Belgiyanıń Lej Universitetiniń cifrlastırıw laboratoriyasındaǵı kitap skaneri

Akademiyalıq hám kópshilik kitapxanalar, fondlar hám Google sıyaqlı jeke kompaniyalar eski baspa kitaplardı skanerlep, olardı gilt sózler menen izlew múmkin bolıwı ushın optikalıq háriplerdi tanıw (OCR) texnologiyaların qollanbaqta, biraq 2006-jılǵa kelip tek hár 20 teksttiń birewi ǵana cifrlastırılǵan edi. Kitapxanashılar hám arxivshiler bul statistikanı kóbeytiw ústinde islep atır hám 2019-jılı 1923-jıldan 1964-jılǵa shekem baspadan shıqqan hám kópshilik múlkine aylanǵan 480,000 kitaptı cifrlastırıwdı basladı.[24]

Arnawlı toplamlarda saqlanǵan baspadan shıqpaǵan qoljazbalar hám basqa da siyrek ushırasatuǵın qaǵazlar hám hújjetler kitapxanalar hám arxivler tárepinen cifrlastırılmaqta.[25] Cifrlastırıw arxivlik súwretke túsiriwdiń basqa variantların, mısalı, Milliy Arxiv hám Jazbalar Basqarması (NARA) sıyaqlı mákemeler tárepinen bul resurslardı saqlaw hám olarǵa kiriw múmkinshiligin beriw ushın ele de qollanılıp atırǵan mikrofilmge túsiriwdi tolıq almastırǵan joq.[26][27]

Standartlar

Cifrlastırıw turaqlı taraw emes hám standartlar jańa texnologiya menen birge ózgeredi, sonlıqtan jańa rawajlanıwlardan xabardar bolıp turıw cifrlastırıw menedjerleriniń wazıypası.[11] Hár bir cifrlastırıw joybarı hár qıylı bolsa da, óz-ara islesiw múmkinshiligi hám paydalanıwshılardıń kiriw múmkinshiligin eń jaqsı támiyinlew ushın formatlar, metamaǵlıwmatlar, sapa, atama beriw hám fayllardı saqlawdıń ulıwma standartları qollanılıwı kerek. Cifrlastırıw kóbinese cifrlı saqlawdıń birinshi basqıshı bolǵanlıqtan, cifrlıq fayllardı qalay qollaw haqqındaǵı máseleler mákeme standartlarında kórip shıǵılıwı kerek.

Derekler

  1. ↑ „What is digitization?“ (en). WhatIs.com. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  2. ↑ 2,0 2,1 (in en) The digitalization process: what has it led to, and what can we expect in the future?. https://metafizikajurnali.az/storage/images/site/files/Metafizika-20/Metafizika.Vol.5%2CNo.4%2CSerial.20%2Cpp.10-21.pdf. Retrieved 2022-10-14.  Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "abc" defined multiple times with different content
  3. ↑ Bloomberg. „Digitization, Digitalization, And Digital Transformation: Confuse Them At Your Peril“ (en). Forbes. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  4. ↑ Daigle, Bradley J. (2012). "The Digital Transformation of Special Collections". Journal of Library Administration 52 (3–4): 244–264. doi:10.1080/01930826.2012.684504. 
  5. ↑ LeFurgy. „Digitization is Different than Digital Preservation: Help Prevent Digital Orphans! | The Signal“. The Library of Congress (15-iyul 2011-jıl). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  6. ↑ 6,0 6,1 The hidden cost of digitization – things to consider.  Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name ":04" defined multiple times with different content
  7. ↑ „Collaboration between libraries, archives and museums (LAMS) in the digitisation of information in South Africa“. scholar.google.com. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  8. ↑ „Moving pictures and sound - Digital Preservation Handbook“ (en-gb). www.dpconline.org. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  9. ↑ Hughes-Watkins, Lae'l (2018-05-16). "Moving Toward a Reparative Archive: A Roadmap for a Holistic Approach to Disrupting Homogenous Histories in Academic Repositories and Creating Inclusive Spaces for Marginalized Voices". Journal of Contemporary Archival Studies 5 (1). ISSN 2380-8845. https://elischolar.library.yale.edu/jcas/vol5/iss1/6. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Yoo, Dong Kyoon; Roh, James Jungbae (2019-03-04). "Adoption of e-Books: A Digital Textbook Perspective" (in en). Journal of Computer Information Systems 59 (2): 136–145. doi:10.1080/08874417.2017.1318688. ISSN 0887-4417. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08874417.2017.1318688. 
  11. ↑ 11,0 11,1 „Session 7: Reformatting and Digitization“ (en). Northeast Document Conservation Center. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name ":18" defined multiple times with different content
  12. ↑ „Digimation | 3D Training and Simulation“ (en-US). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  13. ↑ Hedstrom, Margaret (1997-05-01). "Digital Preservation: A Time Bomb for Digital Libraries". Computers and the Humanities 31 (3): 189–202. doi:10.1023/A:1000676723815. ISSN 1572-8412. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/42573/1/10579_2004_Article_153071.pdf. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 „What is the History of Digitization?“. Kodak Digitizing. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  15. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named :7
  16. ↑ „How do we convert audio from analogue to digital and back?“ (en). BBC Science Focus Magazine. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  17. ↑ Lee, K.H.; Slattery, O.; Lu, R.; Tang, X.; McCrary, V. (2002). "The state of the art and practice in digital preservation". Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology 107 (1): 93–106. doi:10.6028/jres.107.010. PMC 4865277. PMID 27446721. 
  18. ↑ Waldfogel, Joel (2017). "How Digitization Has Created a Golden Age of Music, Movies, Books, and Television". Journal of Economic Perspectives 31 (3): 195–214. doi:10.1257/jep.31.3.195. 
  19. ↑ „Good-bye, VHS; Hello, DVD“. Computerworld New Zealand. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  20. ↑ Moses. „How to digitize VHS tapes“ (en). Tom's Guide (20-fevral 2021-jıl). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  21. ↑ „Super COOLSCAN 5000 ED | Nikon“ (en). www.nikonusa.com. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  22. ↑ „Swiss National Sound Archives“. www.fonoteca.ch. Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  23. ↑ Breeding, Marshall (2014-11-01). "Ongoing Challenges in Digitization" (in en). Computers in Libraries 34 (9): 16–18. https://librarytechnology.org/document/20128. 
  24. ↑ „Libraries & Archivists Are Digitizing 480,000 Books Published in 20th Century That Are Secretly in the Public Domain | Open Culture“ (en-US). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  25. ↑ Tam, Marcella. "Improving Access and "Unhiding" the Special Collections". The Serials Librarian 73 (2): 179–185. doi:10.1080/0361526X.2017.1329178. 
  26. ↑ „Microfilm“ (en). National Archives (15-avgust 2016-jıl). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
  27. ↑ CMCCONNELL. „1. Microforms in Libraries and Archives“ (en). Association for Library Collections & Technical Services (ALCTS) (16-avgust 2013-jıl). Qaraldı: 14-aprel 2023-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Cifrlastırıw&oldid=96298» saytınan alınǵan