Kontentke ótiw

Cifrlı shıjlan

Wikipedia, erkin enciklopediya

Cifrlı shıjlan, (ingl. digital wallet; e-wallet; mobile wallet) sonday-aq elektron shıjlan yamasa mobil shıjlan dep te ataladı, ol elektron qurılma, onlayn xızmet yamasa baǵdarlama bolıp, birinshi táreptiń ekinshi tárep penen cifrlı valyuta birliklerin tovarlar hám xızmetlerge almastırıw arqalı elektron tranzakciyalardı ámelge asırıwına múmkinshilik beredi. Oǵan onlayn túrde yamasa dúkanda satıw noqatında zatlardı satıp alıw kiriwi múmkin, mobil tólem (smartfon yamasa basqa mobil qurılmada) yamasa (tek onlayn satıp alıw ushın) noutbuk yamasa basqa kompyuterdi qollanıw arqalı. Aqsha tranzakciyalardan aldın cifrlı shıjlanǵa salınıwı múmkin yamasa ayırım jaǵdaylarda adamnıń bank shotı cifrlı shıjlanǵa baylanıstırılıwı múmkin. Qollanıwshılar jáne de ózleriniń transport basqarıwshı gúwalıǵın, medicinalıq kartasın, sadıqlıq kartasın(ların) hám basqa da ID hújjetlerin shıjlanda saqlawı múmkin. Tiyisli maǵlıwmatlar sawda terminalına jaqın aralıqtaǵı baylanıs (NFC) arqalı sımsız jetkeriliwi múmkin.

Cifrlı shıjlanlar tek ápiwayı finanslıq operaciyalar ushın emes, al iyesiniń hújjetlerin tastıyıqlaw ushın da islenbekte. Mısalı, cifrlı shıjlan alkogol satıp alıw waqtında satıwshıǵa alıwshınıń jasın tastıyıqlap beriwi múmkin. Bul sistema álleqashan Yaponiyada keń tarqalǵan, onda cifrlı shıjlanlar "mobil shıjlanlar" dep ataladı.[1] Sonıń menen bir qatarda, AQSHtıń bir neshe shtatları cifrlı transport basqarıw gúwalıqları hám mámleketlik hújjetlerdi fizikalıq karta ornına cifrlı shıjlanǵa qosıwǵa mólsherledi hám olardı ayırım aeroportlardaǵı TSA baqlaw punktlerinde, bank isinde yamasa kárxanalarda paydalanıwǵa boladı.[2]

Kriptovalyuta shıjlanı - bul bitkoin sıyaqlı kriptovalyutalar ushın jeke giltler saqlanatuǵın cifrlı shıjlan.

Texnologiya

Cifrlı shıjlannıń programmalıq támiynatı hám informaciya komponentide bar. Qáwipsiz hám ádil elektron tólem sistemaları áhmiyetli másele bolıp esaplanadı.[3] Baǵdarlamalıq támiynat jeke informaciya hám haqıyqıy tranzakciya ushın qáwipsizlik hám shifrlawdı támiyinleydi. Ádette, cifrlı shıjlanlar klient tárepte saqlanadı hám ańsat óz-ózine xızmet kórsetiledi hám kópshilik elektron sawda veb-saytları menen tolıq úylesimli. Server táreptegi cifrlı shıjlan, sonday-aq juqa shıjlan dep te ataladı, shólkemniń siz ushın hám siz haqqında dúzgen hám óz serverlerinde saqlaytuǵın shıjlanı. Server táreptegi cifrlı shıjlanlar iri usaqlap satıwshılar arasında keń tarqalmaqta, óytkeni olar aqırǵı paydalanıwshıǵa qáwipsizlik, nátiyjelilik hám qosımsha qolaylılıq beredi, bul olardıń ulıwma satıp alıwdan qanaatlanıwın arttıradı.[4] Informaciya komponenti tiykarınan paydalanıwshı kirgizgen maǵlıwmatlar bazası bolıp tabıladı. Bul informaciyaǵa siziń jetkeriw mákan jayıńız, esap-faktura mánzilińiz, tólem usılları (kredit karta nomerleri, jaramlılıq múddeti hám qáwipsizlik nomerleri kiredi) hám basqa da maǵlıwmatlar kiredi.

Cifrlı shıjlanlar cifrlı shıjlan qurılmalarınan hám cifrlı shıjlan sistemalarınan ibarat. Dunhill kompaniyasınıń biometriyalıq shıjlanı sıyaqlı arnawlı cifrlı shıjlan qurılmaları bar bul naq aqsha hám kartalardı saqlaytuǵın hám Bluetooth mobil baylanısı bar fizikalıq qurılma. Házirgi waqıtta NFC cifrlı shıjlan múmkinshilikleri bar smartfonlar boyınsha qosımsha izertlewler alıp barılmaqta, mısalı, Google Pay hám Apple Pay sıyaqlı shıjlanlardı qollanıw ushın Google-dıń Android hám Apple-dıń iOS operaciyalıq sistemaların paydalanatuǵın smartfonlar sıyaqlı.

Cifrlı shıjlan sistemaları mobil tólem sistemaları hám cifrlı shıjlan qosımshaları túrinde hár qıylı usaqlap satıw satıwshıları arasında cifrlı shıjlan tranzakciyaların keń qollanıwdı támiyinleydi. M-PESA mobil tólem sisteması hám mikroqarjılandırıw xızmeti Keniya hám Tanzaniyada keń tarqalǵan, al MasterCard PayPass qosımshası AQSH hám dúnya júzi boyınsha bir qatar satıwshılar tárepinen qabıl etilgen.[5]

Cifrlı shıjlanlar Aziya ellerinde de kóbirek qollanılmaqta. Házirgi waqıtta Aziyadaǵı hár bes tutınıwshınıń birewi cifrlı shıjlannan paydalanbaqta, bul eki jıl aldınǵıǵa salıstırǵanda eki ese kóbeygenin kórsetedi. MasterCard kompaniyasınıń 14 bazarda 18-64 jas aralıǵındaǵı 8500 eresek adam arasında ótkergen mobil satıp alıw sorawnaması, Qıtayda paydalanıwshılardıń 45%, Hindstanda 36.7% hám Singapurda 23.3% paydalanıwshılar cifrlı shıjlanlardı eń kóp qabıl etkenin kórsetti. Sorawnama 2015-jıldıń oktyabr hám dekabr ayları aralıǵında ótkerilgen. Qosımsha analiz bul aymaqlardaǵı tutınıwshılardıń 48.5% smartfonlar arqalı satıp alıwlar ámelge asırǵanın kórsetti. Hindstan tutınıwshıları 76.4% kórsetkish penen aldıńǵı orında turıptı, bul aldıńǵı jılǵa salıstırǵanda 29.3% ke kúshli ósimdi kórsetedi. Bul Reliance hám Amazon India sıyaqlı kompaniyalardı ózleriniń cifrlı shıjlanların shıǵarıwǵa ilhamlandırdı. Flipkart álleqashan óziniń cifrlı shıjlanın engizgen.[6]

Qáwipsizlik

Tutınıwshılar zat satıp alǵanda hár bir saytta buyırtpa formaların toltırıwı talap etilmeydi, sebebi informaciya álleqashan saqlanǵan hám cifrlı shıjlannan paydalanǵanda sawda saytlarındaǵı buyırtpa maydanlarına avtomatik túrde jańalanıp kirgiziledi. Tutınıwshılar cifrlı shıjlanlardı paydalanǵanda olardıń informaciyası shifrlanǵanı yaki jeke baǵdarlama kodı menen qorǵalǵanı sebepli de payda kóredi; sawdagerler bolsa aldawǵa qarsı qorǵanıw, tólemdi tezirek alıw, tranzakciya qárejetleriniń kemeyiwi hám urlawdan bolǵan zıyannıń azayıwı sıyaqlı artıqmashlıqlardan paydalanadı.

Cifrlı shıjlanlar tutınıwshılarǵa biypul beriledi hám olardı alıw ádewir ańsat. Mısalı, tutınıwshı server tárepindegi cifrlı shıjlanlardı qollawǵa sáykeslengen sawdager saytınan satıp alıw ámelge asırǵanda, olar óz atın, tólem hám jetkerip beriw informaciyasın sawdagerdiń óz formasına kirgizedi. Satıp alıwdıń aqırında, tutınıwshıdan keleshektegi satıp alıwlar ushın paydalanıwshı atı hám paroldi kirgiziw arqalı óz qálegen shıjlanına jazılıwı soraladı. Paydalanıwshılar shıjlanlardı shıjlan jetkerip beriwshi saytınan da alıwı múmkin.

Barlıǵı bolmasa da, kópshilik cifrlı shıjlanlar joqarı dárejeli qáwipsizlik ózgesheliklerin usınadı, mısalı, biometrikalıq tastıyıqlaw hám shifrlaw, bul paydalanıwshılardıń finanslıq informaciyasın qorǵap, aldawdıń aldın aladı.[7]

Evropa Tólemler Baslaması

iDEAL kompaniyasın satıp alıw menen, Evropa Tólemler Baslaması (EPI) Kompaniyası pútkil Evropa boyınsha cifrlı shıjlan jaratıwın járiyaladı.[8][9][10][11]

Derekler

  1. ↑ Clark. „NTT Docomo to take Japanese mobile wallet global“. NFC World (11-oktyabr 2012-jıl). 20-noyabr 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-mart 2013-jıl.
  2. ↑ Barrett. „Digital Driver's Licenses Are Finding Their Way to State and Federal Agencies“. FedTech (8-fevral 2023-jıl). 1-noyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-noyabr 2023-jıl.
  3. ↑ Kang, Baoyuan (2018). A fair electronic payment system for digital content using elliptic curve cryptography. 
  4. ↑ Miklesh Prasad Yadav, Madhu Arora. Study on impact on customer satisfaction for E-wallet using path analysis model.. International Journal of Information Systems & Management Science, 2019. 
  5. ↑ „PayPass Adoption Study“. MasterCard Advisors. 1-mart 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-mart 2013-jıl.
  6. ↑ Chanchani. „Amazon India planning launch of digital wallet in a bid to build online payments business“ (7-mart 2016-jıl). 31-yanvar 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-iyun 2017-jıl.
  7. ↑ „Top Five Emerging Trends in Procurement - SIPMM Publications“ (en-US). publication.sipmm.edu.sg (17-avgust 2018-jıl). 6-aprel 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-aprel 2023-jıl.
  8. ↑ „Dutch payment processor iDeal to become European standard | NL Times“ (en). nltimes.nl. 29-iyun 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-aprel 2023-jıl.
  9. ↑ „EPI Company announces iDEAL and Payconiq acquisition“ (en). thepaypers.com. 26-aprel 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-aprel 2023-jıl.
  10. ↑ Dumitrescu. „[GLOBAL EPI Company announces acquisitions, additional shareholders and the coming launch of its new instant payment solution“] (en-US). European Payments Initiative (25-aprel 2023-jıl). 25-aprel 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-aprel 2023-jıl.
  11. ↑ agency. „iDEAL Becomes More Ideal“ (en-US). iDEAL (25-aprel 2023-jıl). 25-aprel 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-aprel 2023-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Cifrlı_shıjlan&oldid=99391» saytınan alınǵan