Kontentke ótiw

Oyın-zawıq

Wikipedia, erkin enciklopediya

Oyın-zawıq yamasa Kewil kóteriw (ingl. Entertainment) ‒ bul auditoriyanıń dıqqatın hám qızıǵıwshılıǵın uslap turatuǵın yamasa ráhát hám lázzet beretuǵın iskerlik túri. Bul ideya yamasa wazıypa bolıwı múmkin, biraq kóbinese auditoriyanıń dıqqatın uslap turıw maqsetinde mıńlaǵan jıllar dawamında rawajlanǵan iskerliklerdiń yamasa waqıyalardıń biri bolıwı itimal.

Adamlardıń dıqqatı hár qıylı nárseler menen tartılsa da, sebebi adamlardıń qálewleri hár qıylı, kewil kóteriwdiń kópshilik túrleri belgili hám tanıs. Gúrriń aytıw, muzıka, drama, ayaq oyın hám hár qıylı óner túrleri barlıq mádeniyatlarda bar, patsha saraylarında qollap-quwatlanǵan hám waqıt ótiwi menen jetilisken formalarǵa aylanıp, barlıq puqaralarǵa qoljetimli bolǵan. Bul process házirgi zamanda kewil kóteriw ónimlerin jazıp alatuǵın hám satatuǵın oyın-zawıq industriyası tárepinen tezlestirilgen. Kewil kóteriw rawajlanadı hám hár qanday kólemge beyimlestiriliwi múmkin, házirgi waqıtta júdá úlken aldın ala jazılǵan ónimler toplamınan jeke kewil kóteriwdi tańlaytuǵın adamnan baslap, eki adamǵa arnalǵan zıyapatqa (geshtekke), sáykes muzıka hám ayaq oyın menen hár qanday kólemdegi yamasa túrdegi keshege, mıńlaǵan adamlarǵa arnalǵan kórsetiwlerge, hátte global auditoriya ushın arnalǵan kórsetiwlerge shekem.

Oyın-zawıq tájiriybesi kóbinese kewil kóteriw menen baylanıslı bolıp qalǵan, sonlıqtan bul ideyanıń bir ulıwma túsinigi - qızıq hám kúlki, degen menen kóp kewil kóteriwlerdiń júdá áhmiyetli maqseti bar. Bul hár qıylı jıyınlar, bayramlar, diniy festivallar yamasa satira túrlerinde bolıwı múmkin. Solay etip, kewil kóteriw bolıp kóringen nárse, túsinik alıwdıń yamasa intellektual ósiwdiń quralı bolıwı múmkin.

Oyın-zawıqtıń áhmiyetli tárepi - bul auditoriya, ol jeke dem alıw yamasa bos waqıt ótkeriw iskerligin kewil kóteriwge aylandıradı. Auditoriya passiv rol atqarıwı múmkin, mısalı, spektakl, opera, telebaǵdarlama yamasa film kórip otırǵan adamlar jaǵdayında; yamasa auditoriya roli aktiv bolıwı múmkin, mısalı, oyınlarda, onda qatnasıwshı hám auditoriya rolleri úziliksiz almasıp turıwı múmkin. Kewil kóteriw jámiyetlik yamasa jeke bolıwı múmkin, teatr yamasa koncertler jaǵdayındaǵı sıyaqlı formal, scenariyli kórsetiwlerdi, yamasa balalar oyınları jaǵdayındaǵı sıyaqlı scenariysiz hám tosattan bolıwı múmkin. Oyın-zawıqtıń kópshilik túrleri kóp ásirler dawamında saqlanıp qalǵan, saxna sıyqırı sıyaqlı mádeniyat, texnologiya hám moda ózgerislerine baylanıslı rawajlanǵan. Filmler hám video oyınlar, jańa media quralların paydalansa da, dástan gúrrińlerdi aytıwdı, dramanı kórsetiwdi hám muzıkanı oynawdı dawam etpekte. Muzıka, kino yamasa biyge arnalǵan festivallar auditoriyaǵa bir neshe kún dawamında kewil kóteriwge múmkinshilik beredi.

Ayırım oyın-zawıq túrleri, mısalı qılıshlasıw yamasa oq atıw sıyaqlı, bir waqıtları ańshılıqta yamasa urısta qollanılǵan iskerlikler, házir tamashagóyler sportına aylanǵan. Sol sıyaqlı, aspazlıq sıyaqlı basqa iskerlikler professionallar arasında ónerge aylanıp, global jarıslar túrinde shólkemlestirilip, sońınan kewil kóteriw ushın translyaciya etiledi. Bir topar yamasa jeke adam ushın kewil kóteriw bolıp esaplanǵan nárse, basqalar ushın jumıs yamasa jawızlıq háreketi bolıp qabıl etiliwi múmkin.

Oyın-zawıqtıń tanıs formaları hár qıylı media túrlerine ótiw qábiletine iye hám dóretiwshilik qayta islew ushın sheksiz potencialǵa iye ekenligin kórsetken. Bul kóp temalardıń, súwretlerdiń hám strukturalardıń úziliksizligin hám uzaq ómir súriwin támiyinlegen.

Etimologiya

Oksford inglis tili sózliginde "entertain" (kewil kóteriw) sóziniń latın hám francuz tilinen kelip shıqqanın kórsetedi, sonıń ishinde inter (arasında) + tenir (uslap turıw) sózlerinen kelip shıqqan, "óz-ara uslap turıw" yamasa "bir-birine baylanıstırıp uslap turıw" hám "bir adamnıń dıqqatın, oyların yamasa waqtın tartıp turıw, bánt etiw" degen mánilerdi beredi. Ol jáne de "quwanısh", "ráhát" hám "lázzet" sıyaqlı sózlerdi, sonday-aq "qonaq sıpatında qabıl etiw hám miyman kútiw" mánilerin de beredi. Ol 1490-jılı Uilyam Kekston tárepinen qollanılǵanın mısal etip keltiredi.

Psixologiya hám filosofiya

Oyın-zawıqtı bilim beriw hám marketing sıyaqlı basqa iskerliklerden ayırıp qarawǵa boladı, geypara jaǵdaylarda olar óz maqsetlerine jetiw ushın oyın-zawıqtıń tartımlılıǵın qollanıwdı úyrengen bolsa da. Geyde oyın-zawıq ekewiniń aralaspası bolıwı múmkin. Oyın-zawıqtıń áhmiyeti hám tásiri ilimpazlar tárepinen moyınlanǵan[1][2] hám onıń barǵan sayın quramalasıwı muzey isindey basqa tarawlardaǵı ámeliyatlarǵa tásir etken.[3][4]

Psixologlar media oyın-zawıqtıń funkciyası "qanaatlanıwǵa erisiw" ekenin aytadı. Ádette onnan basqa nátiyjeler yamasa ólshenetuǵın paydalar kútilmeydi (múmkin sport oyın-zawıqta aqırǵı esaptan basqa). Bul tálim (túsiniwdi rawajlandırıw yamasa adamlarǵa úyreniwge járdem beriw maqsetinde islengen) hám marketing (adamlardı kommerciyalıq ónimlerdi satıp alıwǵa qızıqtırıwǵa baǵdarlanǵan) penen salıstırǵanda ózgeshe. Biraq, tálim "kóbirek kewil kóteriwshi" bolıwǵa umtılǵanda hám oyın-zawıq yamasa marketing "kóbirek bilimlendiriwshi" bolıwǵa umtılǵanda bul ayırmashılıqlar biyiklenedi. Bunday aralaspalar kóbinese "edutainment" yamasa "infotainment" degen jańa sózler menen belgili. Oyın-zawıq psixologiyası, sonday-aq úyreniw psixologiyası usı tarawlardıń hámmesine qollanılǵan. Ayırım tálimlik oyın-zawıqlar ekewiniń de eń jaqsı ózgesheliklerin biriktiriwge urınǵan úlken háreket. Ayırım adamlar basqalardıń azabınan yamasa olardıń baxıtsızlıǵı ideyasınan zawıqlanadı.[5]

Oyın-zawıq qanaatlanıwdan asıp, tamashagóy-tıńlawshılarǵa ayırım túsinik beriwi múmkin. Oyın-zawıq "Adam bolıw degen ne?", "Ne islegen durıs?", yamasa "Men bilgenimdi qalay bilemen?" sıyaqlı ulıwma filosofiyalıq máselelerdi sheberlik penen qarap shıǵıwı múmkin. Mısalı, "Ómirdiń mánisi" keń kólemdegi oyın-zawıq túrlerinde, sonıń ishinde film, muzıka hám ádebiyatta tema bolıp tabıladı. Usınday sorawlar kóplegen gúrrińler hám dramalarǵa túrtki boladı, olar gúrriń, film, pesa, qosıq, kitap, oyın, komiks yamasa oyın túrinde usınılsın. Dramalıq mısallar qatarına Shekspirdiń tásirli "Gamlet" pesası kiredi, onıń qaharmanı bul táshwishlerdi poeziya arqalı bayan etedi; sonday-aq, bilimniń tábiyatın izertleytuǵın hám dúnya júzi boyınsha kórsetilgen "Matrica" sıyaqlı filmler de bar.[6][7] Romanlar oqıwshıların kewil kóterip, bul temalardı izertlew ushın úlken múmkinshilik beredi.[8] Filosofiyalıq máselelerdi sonshelli qızıqlı qarap shıǵatuǵın dóretiwshilik jumısınıń mısalı - "Galaktika boylap avtostopshik ushın qollanba". Dáslep radio komediyası bolǵan bul gúrriń sonshelli keń tarqaldı, ol roman, film, teleserial, saxnalıq kórinis, komiks, audiokitap, LP plastinka, basınan ótken oyın hám onlayn oyın túrinde de payda boldı, onıń ideyaları keń belgili siltemelerge aylandı hám kóp tillerge awdarıldı.[9] Onıń temaları ómirdiń mánisin, sonday-aq "oyın-zawıqtıń etikası, jasalma intellekt, kóp dúnyalar, Quday hám filosofiyalıq usıl"dı qamtıydı.[10]

Tariyxı

Albert Birshtadttıń "Lager otı" súwreti gúrriń aytıwdı, oyın-zawıqtıń ulıwma forması retinde sáwlelendiredi
I ásirge tiyisli mozaika gladiatorlıq oyınlarda usınılǵan rim oyın-zawıqların kórsetedi

"Sózler, súwretler, sesler hám ımlawlardı paydalanıp waqıyalardı hám tájiriybelerdi jetkiziwdiń áyyemgi óneri" bolǵan gúrriń aytıw tek adamlardıń óz mádeniy qádiriyatların, dástúrlerin hám tariyxın bir áwladtan ekinshi áwladqa jetkiziw usılı ǵana emes, ol eń erte dáwirlerden baslap oyın-zawıqtıń kópshilik túrleriniń áhmiyetli bólegi bolıp kelgen. Gúrrińler ele de erte formalarda aytıladı, mısalı, kempingte ot dógereginde otırǵanda yamasa turist sıpatında basqa mádeniyatlardıń gúrrińlerin tıńlaǵanda. "Bizde bar eń áyyemgi gúrriń aytıw izbe-izligi, álbette, házir jazbaǵa túsirilgen, sózsiz dáslep awızdan qulaqqa aytılǵan hám olardıń oyın-zawıq sıpatındaǵı kúshi búgingi kúnde filmler hám romanlarda ráhátlenetuǵın dál sol elementlerden kelip shıqqan." Gúrriń aytıw - bul "kóp túrlilikke qaray" rawajlanǵan hám ósip barǵan iskerlik.[11] Gúrriń aytıwdı qosqanda kóp oyın-zawıqlar, ásirese muzıka hám drama, tanıs bolıp qalmaqta, biraq jeke qálewlerdiń hám mádeniy kórinistiń keń awqamına sáykes keletuǵın kóp túrli formalarǵa rawajlanǵan. Kóp túrleri basqa formalar menen biriktirilgen yamasa qollap-quwatlanǵan. Mısalı, drama, gúrrińler hám geshtekler (yamasa awqatlanıw) kóbinese muzıka menen jaqsılanadı; sport hám oyınlar tartımlılıqtı arttırıw ushın basqa iskerliklerge qosıladı. Geybirewleri áhmiyetli yamasa zárúr iskerliklerden (mısalı, juwırıw hám sekiriw) jarısqa aylanıp, sońınan oyın-zawıqqa aylanǵan bolıwı múmkin. Mısalı, sırıq penen sekiriw "Niderlandiyada payda bolǵan bolıwı múmkin, onda adamlar jaqın kópirge shekem millerdi júrip ótiwden góre, uzın sırıqlardı paydalanıp keń kanallardan sekirip ótken. Basqalar sırıq penen sekiriw urıs waqtında qorǵan diywallarınan sekirip ótiw ushın qollanılǵan dep pikir bildiredi." Bunday sport túrleri ushın ásbap-úskeneler barǵan sayın jetilisip barmaqta. Mısalı, sekiriw sırıqları dáslep yasen, gikori yamasa orman jańǵaǵı sıyaqlı aǵashlardan islengen; XIX ásirde bambuk qollanılǵan, al XXI ásirde sırıqlar kómir talshıqlarınan islengen bolıwı múmkin.[12] Aǵash ayaqlarda júriw sıyaqlı basqa iskerlikler XXI ásirde ele de cirk kórsetiwlerinde kórinedi. Rim dáwirinde keń tarqalǵan "gladiatorlıq oyınlar" dep te atalatuǵın gladiatorlıq sawashlar sport, jaza hám oyın-zawıqtıń birikpesi bolǵan iskerliktiń jaqsı mısalı bolıp tabıladı.[13][14]

Oyın-zawıq dep esaplanatuǵın nárselerdegi ózgerisler mádeniy yamasa tariyxıy ózgerislerge juwap retinde júz beriwi múmkin. Mısalı, jabayı haywanlardı ańlaw Karfagennen Rim imperiyasına engizilip, keń tarqalǵan jámiyetlik oyın-zawıq hám tamashaǵa aylandı, jabayı haywanlar menen xalıqaralıq sawdanı qollap-quwatladı.[15]

Oyın-zawıq ta urıslar hám revolyuciyalar sıyaqlı jámiyetlik tóńkerisler nátiyjesinde hár qıylı formalar hám kórinislerge ózgerdi. Mısalı, Qıtay mádeniy revolyuciyası dáwirinde revolyuciyalıq opera Kommunistlik partiya tárepinen maqullandı, al Birinshi jáhán urısı, Ullı depressiya hám Rossiya revolyuciyası oyın-zawıqqa tásir etti.[16][17][18][19][20]

Oyın-zawıqtıń forması hám ótkeriletuǵın ornındaǵı salıstırmalı kishi ózgerisler dáwir, moda, mádeniyat, texnologiya hám ekonomika tásirinde kelip-ketip turadı. Mısalı, dramalıq formada aytılǵan áńgime ashıq hawada teatrda, muzıkalıq zalda, kinoteatrda, multiplekste yamasa texnologiyalıq imkaniyatlar rawajlanǵannan keyin, planshet kompyuter sıyaqlı jeke elektron qurılma arqalı kórsetiliwi múmkin. Kópshilik auditoriya ushın oyın-zawıq teatr, auditoriya yamasa stadion sıyaqlı arnawlı qurılǵan imaratlarda usınıladı. Batıs dúnyasındaǵı eń ataqlı orınlardıń biri bolǵan Kolizey, "b.e.sh. 80-jılı júz kúnlik oyınlar menen ashılıp, eliw mıń tamashagóydi sıydırǵan" hám onda auditoriya "saxna kórinisleriniń bezewleri menen qanlı sporttan lázzetlengen".[27] Bir waqıtları tamashalar, jarıslar, shabıslar hám sport túrleri jámiyetlik oyın-zawıq sıpatında usı arnawlı qurılǵan arenada kórsetilgen. Jańa stadionlar global auditoriyanıń barǵan sayın kúsheyip baratırǵan talaplarına juwap beriw ushın qurılıwın dawam etpekte.

Derekler

  1. ↑ For example, the application of psychological models and theories to entertainment is discussed in Part III of Bryant, Jennings; Vorderer, Peter. Psychology of Entertainment. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc, 2006 — 367–434 bet. ISBN 978-0-8058-5238-7. 
  2. ↑ Sayre, Shay; King, Cynthia. Entertainment and Society: Influences, Impacts, and Innovations (Google eBook). Oxon; New York: Routledge, 2010. ISBN 978-0-415-99806-2.  p. 22.
  3. ↑ Conservation, Education, Entertainment?. Channel View Publication, 2011. ISBN 978-1-84541-164-0. 
  4. ↑ Macleod, Suzanne; Watson, Sheila. Museum Revolutions. Oxon; New York: Routledge, 2007. ISBN 978-0-203-93264-3. 
  5. ↑ „Schadenfreude: Why Do We Like To See Others Suffer?“ (en-US). Science ABC (18-fevral 2020-jıl). 20-oktyabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-may 2022-jıl.
  6. ↑ The Matrix and Philosophy. Peru, IL: Carus Publishing Company, 2002 — 196 bet. ISBN 978-0-8126-9502-1. 
  7. ↑ „IMDb The Matrix worldwide release dates“. IMDb. 9-may 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-iyun 2018-jıl.
  8. ↑ Philosophy and the Novel, Oxford, Clarendon, 1975. 
  9. ↑ The Pocket Essential Hitchhiker's Guide. Pocket Essentials, 2005 — 120 bet. ISBN 978-1-904048-46-6. 
  10. ↑ Philosophy and The Hitchhiker's Guide to the Galaxy. Houndmills, Basingstoke, Hampshire; New York: Palgrave Macmillan, 2012. ISBN 978-0-230-29112-6. 
  11. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Kuhns
  12. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Carlsen
  13. ↑ Dunkle, Roger (2008), Gladiators: violence and spectacle in ancient Rome, Harlow, England; New York, ISBN 978-1-4058-0739-5 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  14. ↑ Wiseman, Douglas C. (1977), Medieval Sport: Quest for Survival {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  15. ↑ Potter, David Stone; Mattingly, David J.. Life, Death, and Entertainment in the Roman Empire. University of Michigan Press, 1999 — 308 bet. ISBN 978-0-472-10924-1. 
  16. ↑ Roshwald, Aviel; Stites, Richard. European Culture in the Great War: The Arts, Entertainment and Propaganda, 1914–1918. Cambridge University Press, 2002. ISBN 978-0-521-57015-2. 
  17. ↑ Heinrich, Anselm. Heinrich, Entertainment, propaganda, education: regional theatre in Germany and Britain between 1918 and 1945. University of Hertfordshire Press, 2007. ISBN 978-1-902806-74-7. 
  18. ↑ Arthur, Max. When this bloody war is over: soldiers' songs from the First World War. Piatkus, 2001. ISBN 978-0-7499-2252-8. 
  19. ↑ Laing, Dave; Oliver, Paul. Continuum Encyclopedia of Popular Music of the World Part 1 Media, Industry, Society. Continuum, 2003. ISBN 978-0-8264-6321-0. 
  20. ↑ McReynolds, Louise. Russia at Play: Leisure Activities at the End of the Tsarist Era. Cornell University, 2003. ISBN 978-0-8014-4027-4. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Oyın-zawıq&oldid=99529» saytınan alınǵan