Parij tınıshlıq shártnamaları (1947)
Parij tınıshlıq shártnamaları (francuzsha Traités de Paris) 1945-jılda ekinshi jáhán urısı tamam bolǵannan keyin 1947-jıldıń 10-fevralında qol qoyılǵan. Parij tınıshlıq konferenciyası 1946-jıl 29-iyuldan 15-oktyabrge shekem dawam etti. Urıs waqıtında jeńgen birlesken kúshler (tiykarınan Ullı Britaniya, Sovet Awqamı, AQSh hám Franciya ) Italiya,Ruminiya,Vengriya,Bolgariya hám Finlandiya menen tınıshlıq shártnamaları boyınsha tolıq maǵlıwmatlardı talqıladı. Shártnamalar jeńiliske ushıraǵan Axis kúshlerine xalıqaralıq qatnaslardaǵı suveren mámleketler retinde óz juwapkershiligin qayta tiklew hám Birlesken Milletler Shólkemine aǵza bolıw huqıqı sıyaqlı múmkinshiligin berdi.
Tınıshlıq shártnamalarında islep shıǵılǵan shártlesiw urıs tólemlerin tólew, azshılıq huqıqlarına sadıqlıq hám aymaqlıq ońlaw jumısların, sonday-aq Afrika, Greciya hám Albaniyada Italiya koloniya imperiyasınıń tamamlanıwı, sonıń menen birge, Italiya aymaqlarınıń bir bólegi Yugoslaviya, Vengriya aymaqlarınıń bir bólegi Chexoslovakiyaǵa ózgerislerdi óz ishine aladı. Sonday-aq, Sovet-Ruminiya, Vengriya -Ruminiya, Franciya -Italiya hám Sovet-Finlandiya shegaraları ózgerdi. Shártnamalar hár túrli mámleketlerdi urıs jınayatları boyınsha ayıplanǵan áskeriy ayıpkerlerdi birlesken mámleketlerge urıs jınayatları boyınsha sudlawlar ushın tapsırıwǵa májbúr etti.
Shegaranıń ózgeriwi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Italiya[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Italiya Istriyanı joǵalttı: Fiume, Zara wálayatları, Gorizia hám Polanıń kóp bólegi Yugoslaviyaǵa berildi. Istriyanıń qalǵan bólegi hám Triest provinsiyası Birlesken Milletler Shólkemi Qawipsizlik Keńesiniń juwapker bolǵan waqtınshalıq húkimet astında eki basqarıw zonaǵa bólingen jańa suveren mámleketti (Triesttiń erkin aymaǵı ) quradı[1][2]. 1954-jılda Italiya Triest wálayatın (A zonası) hám Yugoslaviya Istriyanıń qalǵan bólegin (B zonası) birlestirdi. Bul 1975-jılda Osimo shártnaması menen rásmiy tán alınǵan.
Tende oypatlıǵı hám La Brigue awılları Franciyaǵa berildi, biraq Italiyalıq diplomatlar Turin shártnamasın (1860) saqlap qalıwǵa eristi, oǵan qaraǵanda Franciya-Italiya taw shegarası Franciya talabına qaramay, Aosta oypatlıǵında Mont Blan shıńı arqalı ótetuǵın boldı. Franciya Respublikası heshqashan italyan tilinde sóylesiwshi burınǵı Briga hám Tenda qalalarında italyan tilin támiyinlemegen[3]. Avstriyanıń aymaqlıq talaplarına qaramay, Qubla Tirol provinsiyası da Italiya tárepinen saqlanıp qalǵan, bul tiykarınan bir neshe ay aldın qol qoyılǵan Gruber-De Gasperi shártlesiwi sebepli júz berdi.
Bolgariya[redaktorlaw | derekti jańalaw]
1941-jıl 1-yanvarda Bolgariya óz shegaralarına qaytarıldı, Vardar Makedoniya Yugoslaviyaǵa, Arqa Makedoniya hám Batıs Frakiya Greciyaǵa qaytarıldı, biraq Krayova shártnamasına qaray Qubla Dobruja Bolgariyada qaldı hám Bolgariya óz aymaǵında qolǵa kiritilgen aymaqtı ekinshi jáhán urısında saqlap qalǵan birden-bir burınǵı mámleketi retinde jazıp qoyıldı[4].
Nátiyjesi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
1990-jıllardıń baslarında Sovet Awqamı hám Yugoslaviyanıń bólekleniwi Parij Tınıshlıq Shártnamaların qayta kórip shıǵıwǵa alıp kelmedi. Biraq, 1990-jılda Finlandiya óz áskerlerine shártnamada qoyǵan sheklewlerdi bir tárepleme biykar etti[5].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ Article 21 and Annex VII, Instrument for the Provisional Regime of the Free Territory of Trieste
- ↑ United Nations Security Council 16, 10 January 1947
- ↑ Redazione. „Bilinguismo: la discussione a Fiume potrebbe aprire il dibattito anche a Briga e Tenda“ (it-IT). Corsica Oggi (22-noyabr 2017-jıl).
- ↑ Treaty of Peace with Bulgaria, Dated February 10, 1947, Paris. Washington: United States Government Printing Office, 1947.
- ↑ „NATO Review - No. 1 - Feb 1993“. 17-sentyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi.
Siltemeler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- Treaties of Peace with Italy, Bulgaria, Hungary, Roumania and Finland (English Version). Washington D.C.: Department of State, U.S. Government Printing Service, 1947.
- United States Department of State Foreign relations of the United States, 1946. Paris Peace Conference Proceedings
- United States Department of State Foreign relations of the United States, 1946. Paris Peace Conference Documents
- United Nations Treaty Series volume 49 (Full text of the treaties as registered at the United Nations. French, English and Russian texts are authentic).
- „Paris-WWII Peace Conference-1946: Settling Romaniaʼs Western Frontiers“ (Wayback Machine saytida 2008-05-15 sanasida arxivlangan), at the Honorary Consulate of Romania in Boston, has pictures of the Romanian delegation
- International Paris Peace Conference (1946) Records (Wayback Machine saytida 2022-09-23 sanasida arxivlangan) at the United Nations Archives