Ludwig Erhard
| Lyudvig Vilgelm Erhard | |
|---|---|
nemisshe Ludwig Wilhelm Erhard | |
 | |
.svg) | |
| |
| |
| Jeke maǵlıwmatları | |
| Tuwılǵan sáne | 4-fevral 1897[1] |
| Tuwılǵan jeri | Fyurt, Orta Frankoniya, Bavariya, Germaniya imperiyası |
| Qaytıs bolǵan sáne | 5-may 1977[2][1] (80 jasta) |
| Jerlengen ornı | Gmund |
| Milleti | nemis |
| Siyasiy partiyası | XDI |
| Ómirlik joldası | Luiza Erxard (1893—1975) 1923-jıldan |
| Balaları | Elizabet |
| Kásibi | Ekonomist |
| Dini | lyuteranlıq |
| Sıylıqları |
       |
| Jumıs ornı |
Myunxen Universiteti Bonn Universiteti |
| [[Fayl:Bundesarchiv B 145 Bild-F004204-0003, Ludwig Erhard mit seinem Buch.jpg hám Bundesarchiv B 145 Bild-F041449-0007, Hamburg, CDU-Bundesparteitag, Ludwig Erhard.jpg|280px|súwret]] | |
| Tuwılǵan sánesi | 4-fevral 1897[1] |
|---|---|
| Qaytıs bolǵan sánesi | 5-may 1977[2][1] (80 jasta) |
Lyudvig Vilgelm Erxard (nemisshe: [ˈluːtvɪç ˈʔeːɐ̯haʁt]; 1897-fevral 4-jıl, Fyurt, Orta Frankoniya, Bavariya, Germaniya imperiyası — 1977-jıl 5-may, Bonn, Germaniya) — batıs nemis ekonomisti, mámleket hám siyasat ǵayratkeri, Germaniyada urıstan keyingi ekonomikalıq reformalardıń bas qaharmanı. 1963–1966-jıllarda Germaniya Federativ Respublikası Federal kansleri, 1966-jıl marttan 1967-jıl mayǵa shekem Xristian-demokratiyalıq birlespesi baslıǵı bolǵan.
Ol ekonomika ministri retinde járiyalaǵan «sociallıq bazar ekonomikası» dep atalıwshi nemis ekonomikalıq sistemasınıń atası dep esaplanadı, biraq onıń bul ekonomikalıq tikleniwdegi úlesi básekili bolıp tabıladı[3].
Ómiri[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Lyudvig Erxard Bavariyada kishi biznesmen shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi katolik, anası bolsa evangelist protestant edi. Áke hayalına balalardı óz iseniminde tárbiyalawǵa ruqsat berdi. Keyinirek, Erxard protestant bolıp, xristian-demokratiyalıq sheńberlerde katolikler menen jaqsı sheriklik etti.
Erxard orta maǵlıwmattı Fyurt hám Nyurnbergte alǵan hám Birinshi jáhán urısı dáwirinde gawbica artilleriyasında urıs etken. 1918-jılda shep jelkesiniń sınıwı, shep qoldıń sezilerli atrofiyası nátiyjesinde jara aldı. Jeti operaciyadan keyin oǵan kesellikti anıqlaw qoyılıp, fizikalıq miynetke jaramsız dep tabıldı. Bul Erxardtıń keleshekte ákesiniń biznesi menen shuǵıllanıwına tosqınlıq etetuǵın tiykarǵı faktor edi. Jara Erxardtıń den-sawlıǵına ekinshi kúshli tosıq boldı. Bunnan aldın ol úsh jasında poliomielitten azap shekken, sonnan keyin onıń oń ayaǵı ómir boyı deformaciyalanǵan halda qalǵan edi.
Erxard aldın Nyurnbergtegi Joqarı Sawda mektepte ekonomika boyınsha oqıp, onı 1922-jılda tamamlaydı hám keyininen Frankfurt universitetine oqıwǵa kirdi. Erxard Frankfurttaǵı universitette oqıǵanında pútkilley jalǵız qaladı. Óziniń dawısın esten shıǵarmaw ushın ol parkke barıp ózi menen ózi uzaq waqıt bálent dawısta sóylesip otırar edi. Biraq ol bul mashqalanı jeńip ótip, óz dáwiriniń socialliq ómirdegi eń integraciyalasqan nemislarinen birine aylandı. Studentlik waqtında Frankfurt universitetinde ekonomikanı oqıtıw sapası tómenligin kórgen Erxard dekanatqa baradı hám oǵan sapalı tálimdi kim bere alıwın soraydı. Oǵan Franc Oppengeymer atlı bir adam bar ekenin aytadı. Erxard onıń aldına baradı. Sonnan keyin ol Oppengeymerdi eń jaqsı nemis ekonomistlerinen biri, Germaniyada liberal dúńyaǵa kózqarasqa tiykar salǵan adam dep esaplaydı.
1925-jılda kandidatlik dissertaciyasın qorǵaǵanınan keyin ol Nyurnberg ekonomikalıq izertlewler institutında assistent bolıp isley baslaydı. Keyin institut direktorınıń orınbasarı boldı. 1942-jılda fashistler menen kelispewshilikler sebepli instituttan ketiwǵa májbúr boldı. 1943-jıldan baslap Erxard „imperatorlıq sanaat toparı“ qáwenderligi astında dúzilgen kishi izertlew orayınıń basshısı boldı. Bul jerde tiykarǵı itibar fashistler basqarıw dúzimi qulaǵanınan keyin zárúr bolatuǵın ekonomikalıq reformalardı rawajlandırıwǵa qaratılǵan edi.
Germaniya húkimetinde[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Germaniya shólkemlestirilgennen keyin, Erxard xristian demokrat, Konrad Adenauer húkimetinde Ekonomika ministri (1949 -1963) boldı hám federal kansler (1963-1966) retinde onıń miyrasxorına aylandı. Ol Germaniyanıń "ekonomikalıq ájayıbatı" ushın kóp islerdi ámelge asırdı.
Reformanıń táǵdiri Korea urısı baslanǵanınan keyin sheshildi. Germaniya sanaatı tárepinen import etiletuǵın shiyki zat bahası ortasha 67 procentke, mámleketten eksport etiletuǵın tayar ónimler bahası bolsa tek 17 procentke astı. Sırtqı bazardı iyelew hám odan básekishilerdi qısıp shıǵarıw arqalı ǵana tez ekonomikalıq ósiwdi támiyinlew múmkin edi. Eger sol waqıtta sanaat básekige shıdamlı bolmaǵanında edi, krizis tek ekonomikalıq jaǵdaydı jamanlastırıwı múmkin edi. Jańa global urıstı kútiw menen baylanıslı hawlıǵıw satıp alıw ajiotajdı keltirip shıǵardı. Kansler Adenauer hám Ekonomika ministri ortasında qarama-qarsılıq júzege keldi. Sırtqı ekonomikalıq tarawda liberal emes sheklewlerge jol qoyılıp, dodalaw kerek edi. Bul waqıttan utıw imkaniyatın berdi hám keyin urıs Germaniya ushın isley basladı. Germaniya arzan jumısshı kúshine iye turaqlı ekonomika tovarlarǵa júdá mútáj bolǵan jáhán bazarın óz ónimleri menen toldıra basladı. Salıqlardıń tómenligi sebepli 50-jıllarda Germaniya jalpı ishki óniminiń ósiw páti rawajlanǵan mámleketler arasında eń joqarı, bahalardıń ósiw páti bolsa eń tómen boldı.
Erxard Shıǵısta júdá ataqlı bolǵan hám Germaniyada ózinen aldınǵı shaxslar tárepinen aktiv paydalanılǵan tártipke salıw manipulyaciyasınan pútkilley waz keshti. Ol Germaniyanı Batıs mádeniyatı hám bazar ekonomikası mámleketi retinde qatań belgilep, onı „ulıwmalıq bazar“dıń tayanıshlarınan birine aylantırdı.
1963-jılda Adenauer pensiyaǵa shıqqanında, Erxard onıń ornına kansler lawazımın iyeledi. 1966-jılda onıń sherikleri onı napaqaǵa shıǵıwǵa májbúrleydi. 1977-jılda ólimine shekem Erxard Bundestagtıń eń kekse deputatı bolıp qaldı.
Orın atları[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Paderborn, Fyurt hám Myunsterdegi Lyudvig Erxard-Berufsschule (kásip-óner kolledji) onıń húrmetine atalǵan.
Shańaraǵı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Hayalı Luiza (1893-1975), qızlıq familiyası Lotter, ekonomist. 1914-jılda ol advokat Fridrix Shusterge turmısqa shıǵadı, biraq bir jıldan keyin onıń kúyewi frontta dúnyadan ótedi. Birinshi turmısınan onıń Eleanora atlı qızı bar edi. 1923-jılda ol Erxardqa turmısqa shıǵadı. Luiza Erxardqa turmısqa shıǵıwdan aldın onı sińlisiniń qurdası edi. Erxardqa turmısqa shıǵıp, Elizabet atlı qızdı dúnyaǵa keltirdi.
Sıylıqları[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Germaniya sıylıqları[redaktorlaw | derekti jańalaw]
| Mámleket | Sáne | Sıylıq | Belgilengenler | |
|---|---|---|---|---|
| Germaniya | 1953-jıl | Germaniya Federativ Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni kavaleri | ||
.svg){kind=small} Bavariya
|
1959-jıl 3-iyul | Bavariya aldındaǵı xızmetleri ushın ordeni kavaleri | ||
Shet el mámleketleriniń sıylıqları[redaktorlaw | derekti jańalaw]
| Mámleket | Sáne | Sıylıq | Belgilengenler | |
|---|---|---|---|---|
| Italiya | 1955-jıl 27-fevral | Italiya Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni ricarı | ||
| Peru | 1960-jıl | Peru Quyash ordeni ricarı | ||
| Ispaniya | 1961-jıl | Katolik Izabella ordeni ricarı | ||
| Portugaliya | 1961-jıl 29-may | Áwliye Jeyms semseri áskeriy ordeni ricarı | GCSE | |
Galereya[redaktorlaw | derekti jańalaw]
|
|
|
| Konrad Adenauer hám Lyudvig Erxard 1956-jılda. | Lyudvig Erxard Ottava, Ontarioda, Kanada, 1964-jıl. | Sharl de Gol hám Lyudvig Erxard 1965-jıl. |
|
| |
| Johnson hám Erxard, 1963-jıl, dekabr. | Lyudvig Erxard hám Israil Bas Ministri Levi Eshkol, 1967-jıl. |
Ádebiyatlar[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- Yarım ásirlik pikir. Sóylewler hám maqalalar. — Ordynka, Nauka, 1993. — 608 p.
- Bárshe ushın páráwanlıq Arxivnaya kopiya -da — M: Delo, 2001. — 352 p.
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (unspecified title)
- ↑ 2,0 2,1 // (unspecified title)
- ↑ „Ájayibatlar waqtı-waqtı menen júz beredi“.
Siltemeler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
| ||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
