Shımbay rayonı

Shımbay rayonı
Shımbay rayonı
Mámleket:	Qaraqalpaqstan
Xalqı sanı:	98,754
Waqıt:	IRST (UTC+5:00)
Web saytı:

Shımbay rayonı – Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı rayon. 1927-jılı 3-iyulda dúzilgen. Arqa-batıstan Moynaq, batıstan Bozataw ham qubladan Kegeyli, shıǵıs hám arqa shıǵıstan Qaraózek rayonları menen shegaralas. Maydanı 3 mıń km². Xalqı 112,3 mıń adam. Rayonda 8 awıl puqaralar jıyını (Baxtlı, Keńes, May, Mayjap, Taǵjap, Tazajol, Qızılózek, Qosterek) bar. Rayon orayı — Shımbay qalası.

Geografiyası

Rayon aymaǵı Ámiwdáryanıń tómengi aǵımınıń oń qırǵaǵındaǵı tegislikte, Kegeyli kanalı qırǵaǵında jaylasqan. Bálentligi 60–70 m. Batıs hám arqa bólimleri batqaqlasqan toǵaylardan ibárat. Arqa batıstaǵı qum tóbeleri onsha bálent bolmaǵan (250 m) Qusxana tawlarına birlesedi.

Klimatı keskin kontinental. Jer astı suwları jaqın. Jazı ıssı, qurǵaq. Qısı suwıq. Jıllıq ortasha temperaturası 11°. Yanvardıń ortasha temperaturası —6,9°. Eń pás, temperatura —32°. Ámiwdárya qırǵaǵında kólmek kóp. Rayon aymaǵında Qazaqdárya hám onıń bir bólimi Erkindárya aǵadı. Olardan Tasjarma, Qızılózek, Qoshqarjıqqan kanalları shıǵarılǵan. 1939—40-jıllarda qurılǵan Mayjap hám Abatjap kanallarınan eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Rayon aymaǵı arqalı Kegeyli kanalı ótedi (rayon aymaǵındaǵı uzınlıǵı 70 km). Qızketken, Orjap hám basqa kanallar, Qarakól, Maqpalkól, Shardárya, Tabankól uqsaǵan kóller bar. Olardan da eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Topraqları, tiykarınan, boz, qońır, otlaqlı, batpaqlı topraq; ayrım jerlerde shor topraqlar hám taqır, jerler hám bar. Tábiyiy ósimliklerden qamıs, qoǵa, julǵun hám basqalar ósedi. Jabayı haywanlardan qoyan, porsıq, túlki, qaban, saǵal, qasqır, kiriptiken, kórtıshqan, hár túrli jılanlar, kesirtkeler; quslardan úyrek, ǵaz, birqazan, qızılayaq, jılqıshı, qırǵawıl, torǵay, kepter, qırǵıy mákanlaydı.

Xalqı, tiykarınan, qaraqalpaqlar; ózbek, rus, qazaq, tatar, koreys taǵı basqa millet wákilleri hám jasaydı. Xalqınıń ortasha tıǵızlıǵı 1 km² ga 31 adam. Xala xalqı 46,2 mıń adam, awıl xalqı 46,6 mıń adam (2004).

Rayon xojalıǵında awıl xojalıǵı tiykarǵı orındı iyelleydi. Paxtashılıq hám salıshılıq, sharwashılıq hám palızshılıq jaqsı rawajlanǵan. Pilleshilik penen de shuǵullanıladı.

Rayonda komunalıq xızmet kórsetiw shaqapshaları, paxta tazalaw, paxta mayı, gerbish, qurılıs materialları, keramika, asfalt beton zavodları hám basqalar bar.

Shımbay rayonında 9 shirket, 570 dan zıyat fermer xojalıǵı xızmet kórsetedi. Awıl xojalıǵında paydalanılatuǵın jerlerge paxta, salı, sabzawat hám palız, mákke, júweri, biyday eginleri egiledi.

Rayon jeke xojalıqlarında qaramal, qoy hám eshki, úy qusları baǵıladı.

Shımbay rayonında pedagogika kolledji, Kásip-óner kolledji (házir kúnde Kásip-óner mektebi), ulıwma bilim beriw mektepleri, Qaraqalpaqstan awıl xojalıǵı ilim izertlew institutı, 6 kitapxana, balalar mádeniyat sarayı. Muzıka hám kórkem-óner mektebi, 4 mádeniyat úyi 5 emlewxana, poliklinika 11 awıl vrachlıq punktı xalıqqa xızmet kórsetpekte.