Qaraqalpaqstan

Qaraqalpaqstan Respublikası
Bayraq Gerb
Gimni: Anthem of Karakalpakstan.ogg
Paytaxtı	Nókis
Rásmiy tilleri	ózbek tili, qaraqalpaq tili
Etnoxoronim	qaraqalpaq
Basshıları
• Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Baslıǵı	Amanbay Orınbaev
• Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi Baslıǵı	Qaxraman Sariev
Maydanı
• Ulıwma	160.000 kv.km km2
Xalıq sanı
• Xalıq tıǵızlıǵı	12,03 adam/km2
Waqıt zonası	UTC+05:00
Telefon prefiksi	+998

Qaraqalpaqstan Respublikası yamasa Qaraqalpaqstan — Ózbekstan Respublikası quramındaǵı respublika. Ózbekstannıń arqa-batısında jaylasqan. Paytaxtı — Nókis qalası. Iri qalaları — Xojeli, Qońırat, Shımbay hám Taqıyatas.

Respublika administrativlik jaqtan 16 rayon hám 1 qaladan turadı.

Geografiyası

Suverenli demokratik Qaraqalpaqstan Respublikası Ózbekstan Respublikasınıń arqa-batısında jaylasqan.

Respublika shıǵısta Ózbekstan (Buxara, Nawayı wálayatları shıǵısta, Xorezm wálayatı qublada), arqada hám batısta Qazaqstan, qublada Túrkmenstan menen shegaralasqan. Ulıwma jer maydanı — 166 600 km².

Klimatı

Qaraqalpaqstan Respublikası keskin kontinentallı hám hádden tısqarı qurǵaqshılıǵı menen ajıralıp turadı. Klimat shárayatınıń bunday bolıwında onıń Evraziya materiginiń ishkerisinde jaylasıwı, relyeftiń tegisligi, dúnya júzilik okean suwlarınan júdá uzaq jaqta jaylasıwı, Arktikadan keletuǵın suwıq hawa massası ushın irkinishtiń joq ekenligi hám Aral ekologiyalıq apatshılıǵı kúshli tásir jasaydı.

Xalqı

2020-jıldıń 1-oktyabr halatına 1916,1 mıń adamdı quraydı. Usı kórsetkish 2020-jıldıń yanvar-oktyabr aylarına 17,8 mıń adamǵa yamasa 0,9%ke ósti. Sonıń ishinde, qala xalqınıń sanı 938,6 mıń adamdı (jámi xalıq sanındaǵı úlesi 49,0%) awıl xalqınıń sanı 977,5 mıń adamdı (51,0%) quraydı.

2020-jıl yanvar-sentyabr aylarında 28,2 mıń perzent tuwıldı (tiri tuwılǵanlardı esapqa alǵan halda), sáykes túrde mıń adamǵa tuwılıw koefficienti 19,8 promillege tuwra keledi.

Respublikalıq kesimdegi talqılawlarǵa bola, 2019-jıldıń 1-aprel jaǵdayına bola, eń kóp xalıq sanı Nókis qalasında 316,3 mıń adamdı (respublika jámi xalqı sanındaǵı úlesi 16,9%) hám Tórtkúl rayonında 211,1 adamdı (11,2%), kerisinshe eń kem xalıq sanı Moynaq 31,4 mıń adamdı (1,7%) sonday-aq, Taxtakópir rayonında 39,9 mıń adam (2,1%) dı quraydı.

Qaraqalpaqstanda xalıq sanı 2020-jılǵı maǵlıwmat boyınsha 1,916,100 adam qurap, 51,0 % awıllarda, 49,0% qalalarda jasaydı.

Qaraqalpaqstan xalqın qaraqalpaqlar — 40%, ózbekler — 34.6%, qazaqlar — 18,6%, túrkmenler — 5,1% hám — 1,7% basqa millet wákilleri quraydı.

Tábiyiy baylıqları

Qaraqalpaqstan Respublikası tábiyiy gаz, gaz kondensatı, neft grаnit, bеtоnit, kаоlin, mramor, altın, temir rudası, fоsfоr, kaliy duzları, hár qıylı duzlarǵa bay.

Ústirt tegisliginde hám Aral teńizi boylarında tábiyiy gaz hám gaz kondensatı kánleri bar. Búgingi kúnde bul kánlerden gaz qazıp alınıp atır.

Qarataw yaki Sultan Wáys taw dizbeklerinde altın untaqları bar.

Awıl xojalıǵı

Biyday, salı hám paxta eń kóp egiletuǵin egin túrlerinen esaplanadı. Respublikada qaramal, túye, qarakól qoyı hám eshkiler kóp baǵıladı.

Energetika

Taqıyatas hám Túyemoyın elektr stanciyaları bar.

Sırtqı siltemeler

• Qaraqalpaqstan (inglis tilinde)