Shıǵıs Timor
| |||||
Shıǵıs Timor dúnya kartasında | |||||
Paytaxtı | Dili | ||||
Prezidenti | José Ramos-Horta | ||||
Rásmiy til(ler)i | tetum hám portugal | ||||
Gimni | Pátria | ||||
Jer maydanı | 15 007 km² | ||||
Xalqınıń sanı – adam/km² |
1 291 358 85,3/km² | ||||
Ǵáresizlik kúni | 20-may 2002-jıl | ||||
Pul birligi | sentavo | ||||
Waqıt poyası | +9 | ||||
Telefon kodı | +670 | ||||
Internet domeni | .tl |
Shıǵıs Timor yaki Shıǵıs Timor Demokratiyalıq Respublikası — Timor atawınıń shıǵıs bólegin, sonıń menen birge, sol atawdıń batıs yarımındaǵı kishi eksklavtı (Okusi-Ambeno wálayatı) hám Atauru (arqada) hám Jaku (shıǵısta) kishkene atawların iyelegen Qubla-Shıǵıs Aziyadaǵı mámleket. BMSh terminologiyasında Timor-Leshti, al geyde Timor-Leste transliteraciyası da ushırasadı.
Mámleket XVI ásirde Portugaliya imperiyası tárepinen koloniya etilgen hám dekolonizaciyadan aldın Portugal Timorı atı menen belgili bolǵan. 1975-jıldıń aqırında Shıǵıs Timor óz ǵárezsizligin járiyaladı, lekin sol jıldıń aqırında Indoneziya tárepinen basıp alındı hám keyingi jılı Indoneziyanıń 27-sanlı wálayatı dep daǵaza etildi.
1999-jılda Birlesken Milletler Shólkemi tárepinen qollap-quwatlanǵan xalıqlardıń óz táǵdirin ózi belgilew aktınan keyin, Indoneziya húkimeti aymaq ústinen qadaǵalawdı joǵalttı hám 2002-jıl 20-mayda Shıǵıs Timor XXI ásirdegi dúnyadaǵı birinshi jańa suverenli mámleketke aylandı. Ǵárezsizlikke erisken mámleket Birlesken Milletler Shólkemi hám Portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiligine aǵza boldı. 2011-jılda mámleket Qubla-Shıǵıs Aziya mámleketleri Associaciyasına qosılıw haqqında óz qálewin bildirip, shólkemniń on birinshi aǵzası bolıw ushın arza tapsırdı.
Shıǵıs Timor Qubla-Shıǵıs Aziyadaǵı xalqı tiykarınan xristianlardan ibarat bolǵan eki mámlekettiń biri (jáne biri Filippin).
Etimologiya
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]"Timor" toponimi indonez tilindegi timurdan (qaraqalpaq tilindegi awdarması "shıǵıs") kelip shıqqan bolıp, portugal tilinde "timor" dep jazılıp, bul "shıǵıstaǵı shıǵıs" mánisin ańlatıwshı tavtologiyalıq jer atamasınıń qáliplesiwine alıp keldi, mısalı: portugal tilinde Timor-Leste (Leste - "shıǵıs" degen mánisti ańlatadı ), tetum tilinde - Timo'r Lorosa'e (Lorosa'e - "shıǵıs", tolıǵıraq mániste "shıǵıp atırǵan quyash"). Indonez tilinde bul mámleket Timor Timur dep ataladı, bunda atawdıń portugalsha atınan (Timor) keyin indonezshe "shıǵıs" sózi (Timur) paydalanılǵan, sebebi indonez tilinde kelbetlikler atlıqtan keyin qoyıladı.
Mámlekettiń portugal tilindegi rásmiy atı - República Democrática de Timor-Leste, al tetum tilinde bolsa Repúblika Demokrátika Timor-Leste dep júritiledi.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Aziyadaǵı mámleketler | ||
Awǵanstan · Ázerbayjan · Bangladesh · Baxreyn · Birlesken Arab Ámirlikleri · Bruney · Butan · Qubla Koreya · Qıtay · Armeniya · Filippin · Gruziya · Iraq · Hindistan · Indoneziya · Iran · Izrail · Kambodja · Kuveyt · Laos · Livan · Malayziya · Maldiv · Mısır1 · Mongoliya · Myanma · Nepal · Oman · Ózbekstan · Pakistan · Qazaqstan2 · Qatar · Kipr · Qırǵızstan · Rossiya2 · Saudiya Arabstanı · Singapur · Siriya · Shıǵıs Timor · Arqa Koreya · Shri-Lanka · Tájikstan · Tailand · Túrkiya2 · Túrkmenstan · Iordaniya · Vyetnam · Yaponiya · Yemen | ||
Negizi ǵárezsiz, biraq tanılmaǵan yaki azǵantay tanılǵan mámleketler: Abxaziya · Qubla Osetiya · Tayvan · Tawlı Qarabaǵ · Palestina · Arqa Kipr Túrk Respublikası | ||
1. Transkontinental mámleket, bir bólegi Afrikada 2. Transkontinental mámleket, bir bólegi Evropada |
Okeaniya mámleketleri
Amerikalıq Samoa • Avstraliya • Christmas atawları • Kokos Atawları • Kuk Atawları • Jańa Kaledoniya • Jańa Zelandiya • Fidji • Francuz Polineziyası • Guam • Gavaya Atawları • Indoneziya • Kiribati • Marshall Atawları • Mikroneziya • Nauru • Niue • Norfolk atawı • Palau • Papua-Jańa Gvineya • Paskelle atawı • Pitkern atawları • Arqa Mariana atawları • Samoa • Solomon atawları • Tokelau • Tonga • Tuvalu • Vanuatu • Wellis hám Futuna atawları |
- BNE identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- Qızıl siltemeli sırtqı siltemeler kategoriyalarına iye betler
- CINII identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- LCCN identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- MusicBrainz area identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NARA identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NDL identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NKC identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NLA identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NLG identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- NLI identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- RERO identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- SELIBR identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- VIAF identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- WorldCat-VIAF identifikatorları boyınsha Wikipedia maqalaları
- Aziya
- Qubla-Shıǵıs Aziya
- Okeaniya
- Mámleketler